Trudno się dziwić, że na początku tomu możemy przeczytać o kontekście historycznym czasów, w których zrodził się pomysł zwołania soboru. Michał Strzelecki w tekście pt. „Europa i świat w dobie Soboru Watykańskiego II – zarys przemian” kreśli socjologiczny rys ówczesnej kondycji społeczeństw. Z jednej strony opisuje przeobrażenia w świecie wartości, z drugiej mówi o zagrożeniach w światowej polityce. Niewątpliwie zarówno kryzysy wewnętrzne, jak i zewnętrzne były w coraz bardziej globalizującym się świecie wystarczającą przesłanką, by Kościół odpowiedział sobie na pytanie: Kim jesteś, Kościele?

„Kościół powinien być tą instytucją, która oddzielając sferę wiary od polityki, oddziałuje na rzeczywistość ponad podziałami ideowymi i politycznymi” – napisał autor. Kościół w tamtym czasie miał być i rzeczywiście stał się narzędziem pokoju dla każdego człowieka indywidualnie i dla całego świata gremialnie.

Papieskie reminiscencje

Z całą pewnością za wyjątkowo wymowny należy uznać pomysł na okładkę tomu. Przedstawia ona biskupów zebranych na kanonizacji Jana Pawła II i Jana XXIII. Obaj papieże byli tak bardzo związani z soborem – Jan XXIII inicjował to dzieło, a Jan Paweł II nie tylko w nim uczestniczył, ale też z wielką pieczołowitością wprowadzał później jego owoce do praktyki swego posługiwania najpierw w Krakowie, a później w Rzymie.

O niebagatelnej roli Jana XXIII w historii Kościoła w związku z soborem we Wstępie do dzieła wspomina kard. Stanisław Dziwisz. „Najdonioślejszym wydarzeniem pontyfikatu Dobrego Papieża Jana XXIII («il Papa Buono») było ogłoszenie Soboru Watykańskiego II, którego zadaniem było otwarcie Kościoła na świat i dostosowanie do wymogów nowych czasów («aggiornamento»)” – pisze. Zdaniem krakowskiego kardynała, nie do przecenienia w tym kontekście była też postawa Jana Pawła II. „Ojciec Święty jako arcybiskup krakowski, a potem jako Następca św. Piotra wprowadzał w życie postanowienia Soboru Watykańskiego II – napisał kard. Stanisław Dziwisz. – Rozumiał, że Kościół musi wyjść do wszystkich ludzi dobrej woli, dlatego podejmował liczne podróże apostolskie, głosząc prawdę o Chrystusie Odkupicielu człowieka. Karol Wojtyła – jeszcze jako metropolita krakowski – przybliżył nauczanie soboru i ułatwił jego recepcję w Kościele krakowskim i w Polsce, czego świadectwem była opublikowana w 1972 r. praca «U podstaw odnowy. Studium o realizacji Vaticanum II»”.

Z całą pewnością na pierwszym miejscu jako papieży soborowych należy wymienić Jana XXIII, Pawła VI i Jana Pawła II. Byłoby jednak wielką niesprawiedliwością pominąć na tej liście Benedykta XVI. Tego samego zdania musieli być autorzy tomu, zamieszczając tekst ks. Grzegorza Bachanka pt. „Ksiądz profesor Joseph Ratzinger na Soborze Watykańskim II”. Dla przyszłego papieża, jak zaznacza badacz, okres Soboru Watykańskiego II stanowi ważny etap uczenia się, dojrzewania, poznawania problemów Kościoła powszechnego. Nie będąc biskupem, nie mógł należeć do ojców soborowych. Pracował w ciszy jako doradca kard. Josepha Fringsa i oficjalny teolog soborowy. Zdaniem ks. Bachanka, miał jednak wpływ na prace soboru, a nikogo nie trzeba przekonywać, jak wielki wpływ sobór wywarł na późniejsze prace teologiczne Ratzingera oraz na jego późniejszy pontyfikat.

Po owocach poznacie

Po szczegółowym opisaniu udziału polskich biskupów w obradach autorzy tomu skupili się na recepcji soboru. Jak bowiem zauważył ks. Robert Skrzypczak, perspektywa 50 lat upływających od tego najważniejszego wydarzenia, jakie w XX wieku przeżył Kościół katolicki, skłania do pytań o jego recepcję i hermeneutykę. Zwłaszcza ciekawi nas faza aktualna jego recepcji, tzn. spojrzenie na wydarzenie soboru z punktu widzenia czasu teraźniejszego.

Bardzo dobrze, że redaktor tomu w taki sposób zaplanował publikację, by autorzy omówili recepcję soboru w poszczególnych krajach czy na poszczególnych kontynentach. Nietrudno bowiem przewidzieć, że każdy z wyżej wymienionych kontekstów to przecież zupełnie inne uwarunkowania. Nie da się też ukryć, że spośród różnych aspektów recepcji soboru dla polskiego czytelnika najbardziej interesujący będzie ten rodzimy. Dlatego też szczególnie polecić należy artykuł ks. Jerzego Bagrowicza pt. „Recepcja Soboru Watykańskiego II w Polsce – Zagadnienia wybrane. Refleksje bardzo osobiste”. W tekście tego autora znajdziemy też doskonały argument przemawiający za tym, że podobne publikacje są potrzebne i mają sens.

Świadkowie odchodzą

„Coraz mniej tych, którzy byli świadkami tego okresu życia Kościoła – pisze autor. – Upływający czas zabiera spośród żyjących ostatnich z tych, którzy byli uczestnikami soboru czy przynajmniej świadkami i realizatorami tych najwcześniejszych wskazań reformujących życie Kościoła katolickiego. Coraz mniej tych, którzy, choć nie byli uczestnikami soborowych sesji w Bazylice św. Piotra, przez fakt żywej obecności w życiu Kościoła otrzymali łaskę i mieli szansę wczuwania się w tętno soborowej odnowy i przyswajania tego, co oznaczało zapoczątkowane przez sobór «aggiornamento» w nauczaniu i życiu Kościoła tamtej doby, zwłaszcza w życiu codziennym lokalnych wspólnot wierzących”.

Prezentacja książki odbędzie się 21 października br. o godz. 17 w Centrum Dialogu im. Jana Pawła II w Toruniu, plac bł. ks. Stefana W. Frelichowskiego 1.