SMUTEK

Ks. Rafał Kowalski

Chwiejnym, słabym, niepewnym wyznaczona praca:
Wznieść się dwa centymetry nad swoją głową
I móc powiedzieć komuś, kto rozpacza:
„Ja też tak samo płakałem nad sobą”.
(Czesław Miłosz, „To jasne”)

Chandra jesienna

Smutkowi sprzyja jesień. Około 20 proc. z nas może dotknąć umiarkowana jesienno-zimowa melancholia. Towarzyszy jej często nieznaczny przyrost wagi, większe niż zwykle zmęczenie, trudności z porannym wstawaniem i właśnie – częstszy smutek. Opadające liście, chłodny wiatr i szyby w deszczu psują nastrój, kluczem jednak jest brak słońca. Sami czujemy, że obecność światła daje nam energię, dodatkową porcję siły, wewnętrznej pogody… Światło sprawia, że zmniejsza się aktywność szyszynki, czyli gruczołu mózgowego, który wydziela melatoninę, tzw. hormon snu. Jeśli więc szyszynka wydziela jej więcej (właśnie w ciemności nie docierają sygnały z siatkówki oka, które hamują jej aktywność), jesteśmy senni i bardziej apatyczni. Jesienią i zimą jest mniej światła, a zatem mamy wyższy poziom melatoniny i przez to stajemy się bardziej senni i apatyczni. Warto o tym pamiętać, choćby po to, żeby do jesiennego spadku nastroju zachować zdrowy dystans, a braku światła słonecznego nie mylić z brakiem sensu życia. Jesienną melancholię można rozjaśnić dobrą herbatą, regularnym snem, ale przede wszystkim dbaniem o kontakty z życzliwymi ludźmi. Oni są jak światło.

Cała psychologia

Nie każdy smutek da się jednak wyjaśnić zachmurzonym niebem. Sceptyczny Kohelet pisał z niebywałą akceptacją, że „wszystko ma swój czas, jest czas płaczu i czas śmiechu, czas zawodzenia i czas pląsów” (por. 3, 1-4). Współczesne podręczniki traktują smutek jako emocję podstawową, obok gniewu, zaskoczenia, radości czy strachu. A jednak, kiedy ktoś w towarzystwie wydaje się smutny, szybko usłyszy: „Coś taki skwaszony? Uśmiechnij się!”. Albo kościelną wersję tego samego braku cierpliwości: „Smutny święty to żaden święty”. Presja, żeby być zadowolonym, sprawia, że wielu ludzi chowa się za pogodną maską i nie potrafi powiedzieć wprost, że czuje się gorzej albo zwyczajnie ma chandrę. Wydawałoby się, że większe przyzwolenie na przeżywanie smutku mają dziewczynki. To w końcu chłopców częściej nazywa się beksami i oczekuje się od nich zaradności, a przejawy wrażliwości bywają traktowane nieufnie. Jednak kobiecy smutek również krępuje otoczenie i bywa, że kończy się dyskretną radą: „A może to depresja? Byłaś u psychologa? Tego nie trzeba się już wstydzić”. Oczywiście, nie ma powodu do wstydu, ale bywa, że jedyną potrzebną w takiej sytuacji „psychologią” jest: wziąć za rękę, usiąść i uważnie posłuchać.

Łaska zatrzymania

Na szczęście emocji nie traktuje się już jako nieokiełznanych odruchów, które dopiero szlachetny rozum może opanować. Emocje są cenną informacją o tym, co dzieje się w ludzkim wnętrzu, a rozumne panowanie nad nimi oznacza, że trzeba tę informację odczytać. Smutek od gniewu różni się tym, że nie ma w nim obwiniania innych, a od poczucia winy – że nie obwiniamy samych siebie. W smutku nikt nie jest winny. To ważne dla tych, którzy nie wiedzą, jak podejść do czyjegoś smutku: nie musimy się obawiać, że dotknie nas jakieś oskarżenie. Tu nie ma winnych, trzeba po prostu podejść. Inna różnica: w poczuciu winy chcemy naprawić krzywdę, a w gniewie usunąć jakąś irytującą przeszkodę. Smutek jest bardziej bezradny, tu nie ma chęci do usuwania czegokolwiek. Smutek mówi, że coś zostało stracone. Ktoś odszedł, coś się skończyło, brakło nadziei. Żałobę albo utratę pracy ludzie zauważą, mogą jednak przeoczyć inne subtelne i ukryte straty. Ciche powody czyjegoś milczenia, zapatrzenia w okno, nieodbierania telefonu. Smutek jest wreszcie informacją o tym, że brakuje nam zasobów, sił i że potrzebujemy czyjejś pomocy. Usuwa nas na bok, nie ciekawią nas wiadomości w telewizji, nie śmieszą żarty o niczym, nie wciąga udział w kolejnym wyścigu, zajmują nas jedynie sprawy ważne. Widocznie któraś z tych spraw wymaga czasu. I zatrzymania.

TO NIE JEST

Agnieszka Chadzińska

„Nic nie jest ważne” –
kiedy ta myśl staje się uporczywa,
wszystko wydaje się ją potwierdzać.
Stopniowo przeobraża się w stan ducha.
Najdotkliwsza jest po przebudzeniu.
Tak trudno jest przekonać siebie,
że TRZEBA wstać,
kiedy „nic nie jest ważne”.
Ostatnia jeszcze działa odpowiedzialność; dom, praca...
MUSZĘ – które ciąży jak garb, ale działa.

„Co pani taka smutna?” –
poranne pytania w pracy zamiast kawy.
Smutna? Smutek też trzeba czuć…

*

Wiem, co będzie dalej.
Za chwilę braknie argumentu, by wstać.
ŚCIANA: bez kształtu, bez koloru,
bez tego, co JESZCZE dziś za nią ISTNIEJE.
Pomóż mi...

CHOROBA

Ewa Wesołowska

Smutek czy depresja?

Przeżywanie smutku, żałoby, bólu po stracie, jest naturalną i potrzebną reakcją na trudne wydarzenia w naszym życiu. Nagła zmiana nastroju, intensywnie wyrażany smutek sprawiają, że otoczenie reaguje zazwyczaj współczuciem, deklaruje wsparcie, pociesza. Jeśli jednak przygnębienie i smutek nie znikają przez wiele tygodni czy miesięcy, warto zastanowić się, czy nie mamy już do czynienia z depresją. Niestety, niepokojące objawy tej choroby często bywają niedostrzegane lub bagatelizowane przez najbliższe otoczenie.

Nieme wołanie o pomoc

Większa część osób cierpiących na depresję (69 proc.) skarży się na dolegliwości somatyczne: ból głowy, kręgosłupa. Mniejszość (31 proc.) mówi o obniżeniu nastroju, przygnębieniu. Ze szczególną troską trzeba spojrzeć na dzieci i osoby starsze, u których często na plan pierwszy wysuwają się różne dolegliwości, które jednak nie zawsze są oznaką cierpienia fizycznego; mogą wskazywać na głęboko ukryte cierpienie psychiczne. Czasami te ciche, niepozorne sygnały są głośnym wołaniem o pomoc...

Osoby cierpiące na depresję zazwyczaj swój ciężar dźwigają w samotności i skrytości, choć najczęściej podejmowały już wcześniej próby szukania pomocy. Wychodzą z założenia, że otoczenie łatwiej przyjmie uskarżanie się na dolegliwości somatyczne niż na niedający się ukoić wewnętrzny ból, wynikający z samotności, lęku, braku sensu życia, poczucia winy i braku własnej wartości, które często przeżywają. Jeśli już zdobywają się na szczerość, słyszą: „zobaczysz, wszystko będzie dobrze”; „czas goi rany”; „wszystko się jakoś ułoży”; „weź się w garść!”… Większości wystarczy taka reakcja, żeby nie mówić już więcej o trudnych sprawach.

Izolacja i samotność

Rzeczywiście bardzo trudno „rozumieć” osobę dotkniętą depresją. To, jak czuje i myśli, jest w dużym stopniu uwarunkowane utrwalanymi przez lata negatywnymi schematami myślenia, jednak głównie odpowiedzialne są za to zmiany na poziomie biologicznym. Wiąże się to z zakłóceniami w procesach neuroprzekaźnictwa, czyli z niedoborem pewnych substancji w mózgu, takich jak: dopamina, serotonina, noradrenalina, co powoduje wiele zakłóceń związanych m.in. z odczuwaniem przyjemności, radości, z zachwianiem rytmów biologicznych dotyczących snu, zmniejszenia potrzeb seksualnych, spadku łaknienia. Chory zazwyczaj przestaje się interesować jakąkolwiek aktywnością, unika kontaktów z otoczeniem, rezygnuje z tego, co wcześniej było źródłem przyjemności i radości w jego życiu. Utrata kontaktów towarzyskich pogłębia poczucie samotności i powoduje coraz większą izolację społeczną. Osoby pogrążone w depresji utwierdzają się w przekonaniach typu: „do niczego się nie nadaję”, „nic mi nie wychodzi”, „wszyscy mają mnie dość”. To, niczym w „błędnym kole” – tylko wzmaga cierpienie i nasila objawy depresji.

Z tego jest wyjście

Antoni Kępiński powiedział, że „smutek jest dolą człowieka” („Melancholia”). I pewnie tak jest, ale depresja już „dolą” nie jest. Tym bardziej że leczenie farmakologiczne i psychoterapia mogą skutecznie wpłynąć na zmniejszenie czy wręcz ustąpienie objawów choroby. Podpowiedzenie, a nawet wsparcie w decyzji o wizycie u specjalisty może być pierwszym krokiem, by pomóc tym, którzy często sami sobie pomóc nie potrafią...