Biblia brzeska

Marcin Scharffenberg tak bardzo spieszył się z wydaniem całej katolickiej Biblii, gdyż w przygotowaniu był już przekład kalwiński. Tłumacze, tacy jak: Jakub Lubelczyk, Jan Łaski, Grzegorz Orszak i inni, pracowali nad nim sześć lat. Ich dzieło zostało wydane w 1563 r. w Brześciu Litewskim. Stąd nazwa: "Biblia brzeska" lub - od nazwiska jej protektora Mikołaja Czarnego-Radziwiłła - "Biblia Radziwiłłowska". Niekiedy określa się ją także mianem pińczowskiej - od obozu kalwińskiego ze słynną szkołą biblijną w Pińczowie, gdzie tę Biblię tłumaczono.
Podstawą tego przekładu był tekst grecki Nowego Testamentu wydany przez Erazma. Nie wiadomo natomiast, czy przekład Starego Testamentu oparto wyłącznie na tekście hebrajskim czy także na Septuagincie.
"Biblia brzeska" była napisana ładnym językiem, opatrzona licznymi komentarzami i dodatkami, np. tabelą czytań na każdy dzień roku, zawierała ilustracje.
Dziś znanych jest na świecie 80 egzemplarzy tego wydania. Ciekawostką jest, że kilka lat temu, wystawiona w Paryżu w antykwariacie, została sprzedana za 40 000 dolarów.
"Biblia brzeska" stała się najważniejszą Biblią protestantów. Często dokonywano z niej przedruków.

Biblia nieświeska

Kiedy tłumaczono "Biblię brzeską", doszło w Pińczowie do rozłamu. Część reformatorów zaczęło podważać dogmat o Trójcy Świętej, w wyniku czego zbór kalwiński podzielił się na dwie części: mniejszy (arian, zwanych też antytrynitarzami lub braćmi polskimi) i większy (kalwiński). Z kręgu braci polskich pochodzi kolejny przekład całej Biblii, autorstwa Szymona Budnego. Przetłumaczona z języka greckiego i hebrajskiego Biblia została wydrukowana w latach: 1571-1572 w Nieświeżu. Od miejsca druku otrzymała swą nazwę: "Biblia nieświeska". Ponieważ wydawcy bez wiedzy autora wprowadzili do niej zmiany, z którymi się nie zgadzał, Budny zrzekł się jej autorstwa. Po dwóch latach, w 1574 r., ogłosił przekład Nowego Testamentu z dobrym, naukowym wprowadzeniem. Jednak radykalne poglądy Budnego, jego chrystocentryzm spowodowały, że Biblie nie zyskały uznania w obozie arian.
W środowisku braci polskich wkrótce ukazał się inny przekład Nowego Testamentu, bazujący na "Biblii brzeskiej" i tekście greckim, a dokonany przez M. Czechowica. Wydrukowano go w 1577 w Rakowie. Stąd nazwa: "Nowy Testament rakowski".

Przekład Jakuba Wujka

"Biblia brzeska" cieszyła się większą popularnością niż Biblia Leopolity. A kto ją czytał, nasiąkał kalwińskimi poglądami. Dlatego potrzeba było nowego, katolickiego tłumaczenia. Podjął się go jezuita ks. Jakub Wujek, zakonnik wykształcony, znający wszystkie podstawowe języki biblijne i mający doskonałe wyczucie języka polskiego. Nowy Testament jego autorstwa został wydany w 1593 r. i w 1594 r. (wydanie poprawione). Druku całego Pisma Świętego Wujek nie doczekał - wydano je w 1599 r., a więc dwa lata po jego śmierci.
W swoim tłumaczeniu Wujek oparł się na tekstach oryginalnych i Wulgacie, zawierając w notach różnice pomiędzy obydwoma tekstami. Biblię opatrzył komentarzami filologicznymi i dogmatycznymi, w których wyjaśniając pewne problemy, odpowiadał niejako na zarzuty zawarte w "Biblii brzeskiej", "Biblii królewieckiej" czy Murzynowskiego.
Przed drukiem całości Wujkowe tłumaczenie zostało poddane cenzurze zakonnej, która sprawdzała jej zgodność z Wulgatą św. Hieronima. Dokonała ona zmian, które w większości wypadły na niekorzyść tłumaczenia.
W Biblii Wujka, wznawianej wiele razy, w późniejszych wiekach wprowadzano zmiany ortograficzne, a niekiedy także samowolne przeróbki.