Twórczość Zofii Kossak była celowo zwalczana, marginalizowana, a nawet zakazywana w czasach PRL-u. Niewiele się zmieniło po 1989 r., w wolnej Polsce. – Dlatego postanowiliśmy zorganizować w Senacie wystawę oraz konferencję naukową poświęconą jej życiu i twórczości. Przecież Zofia Kossak jest wzorem patriotyzmu i bohaterskiej odwagi, ale także wspaniałą pisarką, której twórczość powinna inspirować i wychowywać kolejne pokolenia Polaków – powiedział „Niedzieli” sen. Artur Warzocha, inicjator konferencji „W obronie wartości chrześcijańskich i patriotycznych. Senat RP w hołdzie Zofii Kossak w 50. rocznicę śmierci”. – Będziemy się starać, by jej utwory wróciły do kanonu lektur, a także apelować, by rok 2019 był Rokiem Zofii Kossak.

Konferencja w parlamencie, która była wspólnym przedsięwzięciem senackiej Komisji Kultury i Środków Przekazu oraz Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, została poprzedzona otwarciem wystawy „Bezcenne dziedzictwo. Zofia Kossak (1889 – 1968)”. – Powieści Zofii Kossak-Szatkowskiej (Szczuckiej) popularyzują uniwersalne wartości chrześcijańskie i stanowią o tym, kim jesteśmy – powiedziała wicemarszałek Senatu Maria Koc. – Niestety, pisarka została skazana na niepamięć w okresie PRL-u ze względu na wyznawane przez siebie wartości, głębokie przywiązanie do wiary i patriotyzm. Nie zmieniło się to nawet po 1989 r. A przecież jej miejsce jest w panteonie największych Polaków – dodała.

Na ekspozycji prezentowanej w Senacie przedstawione są kolejne etapy życia pisarki, począwszy od dzieciństwa i młodości na Lubelszczyźnie i Wołyniu, przez okres międzywojenny spędzony w Górkach Wielkich, lata okupacji w Warszawie (udział w konspiracji, działalność w Radzie Pomocy Żydom „Żegota”, pobyt w obozie w Auschwitz-Birkenau), po 12-letnią emigrację w Anglii i działalność po powrocie do Polski w 1957 r. – Ona była pisarzem dojrzałym i czerpiącym swoją siłę z wiary i wartości wypływających z cywilizacji chrześcijańskiej. I właśnie ta wiara dawała jej siłę i odwagę w trudnych czasach II wojny światowej – podkreślił dr Jarosław Szarek, prezes IPN.

Pierwsza opisała dwa totalitaryzmy

Na uroczystą konferencję zostali zaproszeni naukowcy oraz potomkowie pisarki, którzy są rozsiani po świecie. Jedna z gałęzi rodziny Zofii Kossak osiedliła się w Szwajcarii. Wnuk pisarki François Rosset jest profesorem literatury na Uniwersytecie w Lozannie. – Zofia Kossak całe swoje życie, w tym literackie, zbudowała wokół wiary. Wszystkie działania traktowała jako służbę Bogu, ludziom i ojczyźnie. Była pogodna, życzliwa, bezgranicznie ufała Bogu – podkreślił prof. Rosset. – Ale nie jest to bajkowa wizja wiary. Jej powieści pokazują, że wiara to największa z prób. We wspomnieniowej powieści „Z otchłani” obozy koncentracyjne postrzegała jako skrajne zło, ale jako osoba wierząca pisała o grzechu, który podlega odkupieniu i wybaczeniu.

Według szwajcarskiego profesora, najwyższą wartością w życiu pisarki był człowiek, niezależnie od poglądów i religii. Każdy zasługiwał na troskę i szacunek. Nie był to pogląd „z księżyca”, ale efekt jej przekonań, które wynikały z odpowiedzialności za losy Polski, z wiary i miłości do ojczyzny. – Była przekonana, że królestwo Boże należy budować już tu, na ziemi, w Polsce, w Europie, a nie na Księżycu – podkreślił wnuk pisarki.

Także pozostali naukowcy, gdy mówili o życiu i twórczości Zofii Kossak, wskazywali na siłę jej sumienia oraz spójność twórczości z postawą społeczną. Bez względu na okoliczności zawsze stawała w obronie wartości ludzkich i chrześcijańskich, a nakazy swojej wiary traktowała z wielką powagą. – Była pierwszą pisarką na świecie, która w swoich dziełach pokazała istotę dwóch największych totalitaryzmów XX wieku. W „Pożodze” pokonała żywiołowość anarchii komunistycznej, a w „Z otchłani” opisała systematyczność zbrodni niemieckiego nazizmu – zwrócił uwagę prof. Krzysztof Dybciak z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Gdy mówił o prekursorstwie twórczości Zofii Kossak, wskazał m.in. na jej rolę w procesie historyczno-literackim. Jego zdaniem, pisarka osiągnęła doskonałość w tradycyjnej powieści historycznej, stwarzając jeden z ważniejszych modeli literatury religijnej, który stał się inspiracją dla późniejszych twórców.

Dzięki niej antysemici ratowali Żydów

Biografia Zofii Kossak jest na tyle bogata, że można by nią obdarować kilka wybitnych postaci. Z jednej strony była znakomitą pisarką, a z drugiej – patriotką i bohaterem najwyższej próby. Podczas okupacji stała się jedną z najważniejszych postaci polskiego podziemia. W 1941 r., wraz z przyjaciółmi i ks. Edmundem Krauzem z parafii pw. Świętego Krzyża w Warszawie, utworzyła Front Odrodzenia Polski, odwołujący się do nauki społecznej Kościoła katolickiego. Z tej katolickiej organizacji wywodzi się m.in. Jan Karski, który wielokrotnie mówił, że największy wpływ na jego postawę życiową i światopogląd miała właśnie Zofia Kossak. – Ona jest najszlachetniejszym płomieniem Polski podziemnej – wspominał po latach Karski.

W sierpniu 1942 r. pisarka opublikowała „Protest!”, mający na celu określenie stanowiska polskich katolików wobec zagłady Żydów. Powoływała się w nim na zasady wiary katolickiej i uniwersalne wartości chrześcijaństwa, czyli miłość bliźniego. Pisała, że „Polak katolik musi pomagać!”. – Przekaz Zofii Kossak był jednoznaczny: Jeżeli wy nie pomożecie Żydom, to nie mówcie, że jesteście katolikami, i nie mówcie, że jesteście Polakami – podkreślił senator prof. Jan Żaryn. – Pisarka odegrała wiodącą rolę w akcji sprzeciwu Polaków wobec Holokaustu. Dzięki niej powstała jedyna w okupowanej przez Niemców Europie konspiracyjna organizacja, której celem było wyłącznie ratowanie Żydów. Trzeba podkreślić, że polskie podziemie zajęło się ratowaniem Żydów wcześniej niż organizacje konspiracji żydowskiej.

Postawa Zofii Kossak sprawiła, że Polskie Państwo Podziemne uznało ratowanie i pomoc Żydom za jeden z celów wojny. Oczywiście, pisarka nie zgadzała się z działalnością przedwojennych organizacji i partii żydowskich, bo przecież wielokrotnie wskazywała na ich antypolską politykę. – Jednak w czasie okupacji i wobec widma zagłady Żydów uznała, że polityczne podziały są zupełnie nieważne. W nowej rzeczywistości liczy się tylko ratowanie życia ludzkiego – podkreślił prof. Żaryn. – Autorytet katolickiej pisarki o poglądach narodowo-chrześcijańskich miał bardzo wielką siłę. Nie było trudno namówić do ratowania Żydów środowiska filosemickie, ale jej się udało skłonić do tej pomocy także inne środowiska.

Czekajmy na Papieża Polaka

Podczas konferencji w Senacie został ogłoszony konkurs literacko-plastyczny dla uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych nt. „Zofia Kossak na nowo – komiksowo”, zorganizowany przez Towarzystwo Historyczne im. Szembeków. – Zacząłem czytać książki Zofii Kossak w latach 80. XX wieku, jako młody chłopak. One mnie uformowały, bo odkryłem, że patrzę na świat i historię oczami pisarki. Uważam, że jej twórczość doskonale wnika w duszę polskiego narodu i ją kształtuje – przyznał sen. Warzocha, pomysłodawca konkursu. – Pewnym znakiem czasu może być obecny konflikt wokół nowelizacji ustawy o IPN. Przecież postać Zofii Kossak jest najlepszym przykładem tego, jak się zachowywali i jak powinni się zachować Polacy. Dlatego chcemy przywrócić pisarce należne miejsce w polskiej kulturze i na kartach historii – dodał.

Przez cały dzień konferencji w Senacie mówiono o różnych aspektach twórczości i biografii Zofii Kossak. Była to opowieść o pisarce, która w swoim życiu wykazała się wielkim talentem, ale także wiarą i odwagą. Wątki patriotyczne i katolickie są przecież stale obecne zarówno w jej twórczości, jak i w życiu osobistym. Prof. Krystyna Heska-Kwaśniewicz z Uniwersytetu Śląskiego przypomniała wydarzenie z życia pisarki, które można odczytywać jako profetyzm. Podczas jednego ze spotkań w Wielkiej Brytanii zadano jej niefrasobliwe pytanie: – Wy, Polacy, jesteście tacy katoliccy, a nigdy nie mieliście papieża? – Poczekajmy, będziemy mieli! – odpowiedziała Zofia Kossak.