Gorzkie żale są wyjątkowym nabożeństwem. Poza Polską nie mają swojego odpowiednika. – Odprawiane są tylko w Polsce i w tych świątyniach, gdzie docierają polscy księża – mówi ks. Piotr Rutkowski CM, duszpasterz parafii Świętego Krzyża w Warszawie. Właśnie z tą świątynią wiąże się geneza nabożeństwa. Swymi początkami sięga przełomu XVII i XVIII wieku. Wtedy mieszczanie i magnateria organizowali się w grupach modlitewnych tzw. bractwach nabożnych. Należało do nich Bractwo św. Rocha przy kościele Księży Misjonarzy Świętego Krzyża w Warszawie. Opiekunowi Bractwa ks. Wawrzyńcowi Benikowi CM przypisuje się napisanie tekstu Gorzkich żali.

Wyrastają one z bardzo bogatej tradycji liturgicznej Kościoła i ze specyfiki polskiej pobożności, która ma bardzo wyraźny rys pasyjny. – Od wieków nasza polska dusza była wyczulona na cierpienie – mówi ks. Rutkowski.

Tekst Gorzkich żali ukazał się drukiem w lutym 1707 r. Tego samego roku, 13 marca, odprawiono po raz pierwszy uroczyście nabożeństwo. Szybko zyskało ono popularność w całej Polsce i otrzymało akceptację Stolicy Apostolskiej. Nawiązuje treścią do tradycji pieśni pasyjnych i lamentacji. Opiera się na ewangelicznym opisie męki, ale widoczny jest wpływ tekstów ze Starego Testamentu, takich jak Psalm 22 oraz Pieśń o Cierpiącym Słudze Jahwe z Księgi Proroka Izajasza. Nabożeństwo zawsze jest odprawiane podczas wystawienia Najświętszego Sakramentu, a jego nieodłączną częścią jest kazanie pasyjne. – Ma ono swoją specyfikę. Skupia się rozważaniu pewnych części Męki Pańskiej i odniesieniu ich do naszego życia – wyjaśnia ks. Rutkowski. Nabożeństwo kończy błogosławieństwo Najświętszym Sakramentem.

Choć generalnie w całej Polsce śpiewa się Gorzkie żale jednakowo, to wiele parafii posiada „swoje” wersje tego nabożeństwa, a częstą praktyką jest śpiewanie na dwa chóry – męski i żeński.

313 lat temu powstały Gorzkie żale.

W kościele Świętego Krzyża wierni mogą jeszcze na koniec uczcić relikwie Krzyża Świętego w relikwiarzu z XVI wieku, który ocalał ze zniszczeń wojennych. W tym roku kazania pasyjne w bazylice przy Krakowskim Przedmieściu 3 będzie głosił ks. prof. Krzysztof Pawlina, rektor PWTW. Warto dodać, że za uczestnictwo w Nabożeństwie zyskać można odpust zupełny.

Mimo że istnieją przekłady Gorzkich żali na język francuski, litewski, angielski i niemiecki, to jednak odprawiane są one zawsze po polsku.

– Najpiękniejsze jest to, że w Gorzkich żalach śpiewa się Mękę Pańską. To jest fenomen tego jedynego w swoim rodzaju nabożeństwa – podkreśla ks. Rutkowski.