Dlaczego badacz, który żył wiele wieków wstecz, może wciąż poruszać ludzi żyjących 550 lat po jego narodzinach? Być może sprawia to jego życie, które było pełne pasji, wielu zainteresowań. Dogłębnie wykształcony w kierunkach humanistycznych, dzięki ciężkiej pracy dokonał odkrycia z dziedziny nauk ścisłych. A może tym, co porusza, jest jego wiara?

Wiara i nauka

– Mikołaj Kopernik pokazał nam, jak wygląda harmonia wiary i rozumu – powiedział biskup toruński Wiesław Śmigiel 19 lutego podczas Mszy św., która rozpoczęła świętowanie urodzin tego wielkiego naukowca. Przewodniczył jej prymas Polski abp Wojciech Polak, a gościem specjalnym był kard. Gerhard Ludwig Müller. Pojawili się też przedstawiciele bratnich Kościołów, a także senat Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Prymas Polski zaznaczył: – Pokornie prosimy dziś Boga, aby ten, który przeszedł w swym bogatym i twórczym życiu tak piękną, choć często przecież i trudną drogę per aspera ad astra – drogę, która prowadziła go stopniowo do spotkania z prawdą i do zmierzenia się z nią – zachęcił dziś nas wszystkich do jej nieustannego poszukiwania i do powierzania się Temu, którego – jak słyszeliśmy w Liturgii – „duch w nas mieszka”.

Jednym z pomysłów na świętowanie urodzin wielkiego astronoma był Światowy Kongres Kopernikański, którego obrady odbywały się w Toruniu w dniach 19-21 lutego. Wybitni naukowcy z całego świata zgłębiali dziedziny bliskie Kopernikowi. To oczywiście astronomia, ale też prawo, ekonomia, medycyna, filozofia i teologia.

Fakty i propaganda

Jedną z ciekawych debat, zatytułowaną „Co z tą Rosją?”, poprowadził prof. Andrzej Nowak z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wśród jego gości byli prof. Mark Bassin ze Sztokholmu, prof. Hiroaki Kuromiya z Uniwersytetu w Indianie oraz prof. Darius Staliunas z Wilna. Skąd taki temat? Jak zaznaczył podczas inauguracji kongresu prof. Andrzej Sokala, rektor UMK, uczony traktował swoje badania jako coś, co może w praktyczny sposób udoskonalić życie, angażował się społecznie. – Nie szukał wysokich stanowisk, ale wybrał odpowiedzialność za innych – dodał. A już za czasów Kopernika państwo moskiewskie chciało zwiększać swoje wpływy.

Historycy przedstawili dzieje ekspansji rosyjskiej, przypominając jednocześnie o silnej propagandzie, której poddani są mieszkańcy tego państwa. Litewski profesor wyjaśnił, że jeśli porównać trzy mocarstwa z XIX wieku: Rosję, Prusy i Austro-Węgry, to właśnie Rosja prowadziła najbardziej brutalną i dyskryminacyjną politykę wobec mniejszości narodowych. – Według niej, Litwini, Łotysze czy Estończycy to też Słowianie i trzeba ich zasymilować. A Finlandia? Co prawda nie jest to rosyjskie terytorium narodowe, ale mogłoby nim być.

Czy gdyby Rosja przegrała wojnę na Ukrainie, wstrzymałaby, choć na jakiś czas, imperialne zapędy i wprowadziła pewne reformy? Badacze dziejów Wschodu potwierdzają, że zdarzało się to w historii, ale trudno spekulować, czy tak by się rzeczywiście stało.

Godność i rozwój

Wielu słuchaczy zgromadziła debata filozoficzno-teologiczna pod kierunkiem ks. prof. Pawła Bortkiewicza. Rozpoczął ją kard. Gerhard L. Müller, przypominając o pięknie i godności człowieka stworzonego z miłości. – Czy jako ludzie rozmyślamy o swojej egzystencji i o relacji wobec Boga? – pytał. Zwrócił uwagę, że przeciwstawianie sobie wiary i rozumu jest błędem, skoro rozum jest Bożym darem, danym człowiekowi do poznawania świata. Profesor Nigel Biggar z Oxfordu podjął z kolei kwestię wojny sprawiedliwej i wojny obronnej w ujęciu św. Tomasza z Akwinu, ale także pojednania i przebaczenia. Ten problem w swoim wykładzie poruszył również Tory K. Baucum, dyrektor Centrum Życia Rodzinnego w Benedictine College i profesor na George Mason University. Zastanawiając się, jak to możliwe, że Polacy tak ofiarnie zaangażowali się w pomoc Ukraińcom mimo dramatycznej historii obydwu narodów, doszedł do wniosku, że podstawą jest chrześcijańska tożsamość państwa polskiego, jego duchowa historia – choć na 123 lata zniknęło z mapy Europy, zachowało mężnego ducha. – Jesteście synami takiego narodu, jesteście wierzący i możecie nauczyć tego innych – powiedział profesor zakochany w Polsce i nauczaniu Jana Pawła II.

Z kolei dwaj bibliści: ks. prof. Bernardo Estrada i ks. prof. Ermenegildo Manicardi podjęli temat egzegezy biblijnej. Skąd oburzenie współczesnych Kopernikowi czy Galileuszowi na ich teorie? Jak napisał jeden z ówczesnych kardynałów, musi być w tym jakaś herezja, bo nie godzi się, żeby osoba papieża wirowała wokół Słońca, a poza tym biblijny Jozue zatrzymał Słońce, a nie Ziemię. Profesorowie zwrócili uwagę zarówno na niewłaściwy sposób odczytywania opowieści biblijnej, jak i na niedoskonałe narzędzia do badania nieba. – Urządzenie Galileusza z 1608 r. było bardzo dobrą lunetą, ale nie można jej porównywać do dokładnych aparatur, z których korzystamy dzisiaj – opowiadał z pasją ks. prof. Estrada. – Już jednak 100 lat po śmierci Kopernika można było dokonać badań empirycznych, które potwierdziły jego tezę.

Święto nauki

Podczas kongresu zainaugurowano działalność Akademii Kopernikańskiej i wręczono nominacje dla jej członków. Ma ona być – według słów ministra edukacji Przemysława Czarnka – „platformą debaty, wymiany myśli i współpracy naukowców z całego świata”. Kongres natomiast będzie cyklicznym wydarzeniem, powtarzającym się co 5 lat, jednak tegoroczne obrady przeniosą się jeszcze do kilku polskich miast. Już w maju uczestnicy kongresu spotkają się w Krakowie, by podjąć tematy z dziedzin ekonomii i filozofii. W dniach 21-24 czerwca na kolejną część kongresu zaprasza Uniwersytet Warmińsko-Mazurski. – W tych dniach prześledzimy biografię Mikołaja Kopernika oraz jego działalność społeczną – zapowiada rektor tamtejszego uniwersytetu prof. Jerzy Przyborowski. – Przypatrzymy się również recepcji Kopernika i jego dzieł na przestrzeni wieków – dodał. Jesienią kongres znów wróci do Torunia, by debatować nad tematami astronomii i medycyny.

Ważnym dokumentem, podpisanym 21 lutego, była Deklaracja toruńska. Ministrowie odpowiedzialni za prowadzenie badań naukowych z: Polski, Czech, Gruzji, Iraku, Malty, Rwandy, Słowacji, Ukrainy i Wielkiej Brytanii zapewnili w niej, że dołożą wszelkich starań „w celu zapewnienia wolności prowadzenia badań naukowych oraz wolności krytyki i debaty naukowej”.