Ryszard Janusz Bender urodził się 16 lutego 1932 roku w Łomży. W roku 1955 ukończył studia historyczne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Stopień naukowy doktora nauk humanistycznych uzyskał w roku 1961 na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, na podstawie rozprawy pt. „Ludność miejska Lubelskiego w akcji przedpowstaniowej 1861-1862”. Habilitację, również na UW, przeprowadził w roku 1969. Rozprawa habilitacyjna nosiła tytuł „Reforma czynszowa w Ordynacji Zamoyskiej 1833-1864”. Tytuł naukowy profesora otrzymał w roku 1985.

Na KUL zatrudniony został początkowo w Katedrze historii Kultury Polskiej, a następnie w Katedrze Historii Nowożytnej, którą kierował od uzyskania habilitacji aż do przejścia na emeryturę (1969-2002). W roku 1961 został członkiem Towarzystwa Naukowego KUL, a w latach 1974-1977 pełnił w nim funkcję sekretarza generalnego. W latach 1970-1975 był prodziekanem Wydziału Nauk Humanistycznych, a w latach 1981-1987 (przez dwie trzyletnie kadencje) dziekanem tegoż wydziału.

Prowadził badania z zakresu historii XIX i XX wieku, szczególnie dotyczące powstań narodowych XIX wieku, dziejów chrześcijańskiej my i działalności społecznej oraz ruchów narodowych.

Jego badania wiązały się ze żmudną kwerendą archiwalną i biblioteczną, w kraju i za granicą. Wyjeżdżał m.in. do Belgii, Austrii, Holandii, Danii, Niemiec, Włoch, Wielkiej Brytanii, Izraela, Kanady i USA. Brał udział w międzynarodowych kongresach historycznych w Wiedniu, Moskwie, San Francisco, Bukareszcie, Stuttgarcie, Oksfordzie i Jerozolimie.

Na seminariach prof. Ryszarda Bendera powstało ponad 300 prac magisterskich i 20 doktorów.

Poza pracą naukową był czynnym publicystą, publikował m.in. na łamach „Więzi”, „Kultury”, „Chrześcijanina w świecie”, „Przeglądu Powszechnego”. Był zaangażowany w działalność społeczną i polityczną.