Redemptoris missio

Zakończenie

92. Jak nigdy dotąd, Kościół ma dziś możliwość niesienia Ewangelii, świadectwem i słowem, do wszystkich ludzi i do wszystkich narodów. Widzę świt nowej epoki misyjnej, która stanie się okresem promiennym i bogatym w owoce, jeśli wszyscy chrześcijanie, a w szczególności misjonarze i młode Kościoły, odpowiedzą z wielkodusznością i świętością na wołania i wyzwania naszych czasów.

Jak Apostołowie po wniebowstąpieniu Chrystusa, Kościół winien zgromadzić się w Wieczerniku „z Maryją, Matką Jezusa” (Dz 1, 14), by błagać o Ducha Świętego i otrzymać moc i odwagę do wypełnienia nakazu misyjnego. My również potrzebujemy, o wiele bardziej niż Apostołowie, by Duch nas przemienił i prowadził.

U progu trzeciego tysiąclecia cały Kościół wezwany jest do głębszego przeżywania tajemnicy Chrystusa i pełnej wdzięczności współpracy z dziełem zbawienia. Czyni to z Maryją i tak jak Maryja, która jest dla niego Matką i wzorem: jest Ona wzorem macierzyńskiej miłości, jaka powinna ożywiać wszystkich tych, którzy w dziele misyjnego apostolstwa Kościoła współpracują nad odrodzeniem człowieka. Dlatego też „Kościół wzmocniony obecnością Chrystusa (...) pielgrzymuje w czasie do końca wieków, idąc na spotkanie Pana, który przychodzi, ale na tej drodze (...) kroczy śladami wędrówki odbytej przez Maryję Dziewicę”177.

Pośrednictwu Maryi, „które skierowane jest do Chrystusa, a zarazem zmierza do objawienia Jego zbawczej mocy”178, zawierzam Kościół, a w szczególności tych, którzy podejmują trud realizowania posłania misyjnego w dzisiejszym świecie. Jak Chrystus posłał swych Apostołów w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego, tak i ja, ponawiając ten sam nakaz, obejmuję Was wszystkich Apostolskim Błogosławieństwem w imię tejże Trójcy Przenajświętszej. Amen. W Rzymie, u św. Piotra,
dnia 7 grudnia 1990 roku,
w XXV rocznicę soborowego Dekretu Ad gentes,
w trzynastym roku mego Pontyfikatu.
Jan Paweł II, papież

1. Por. PAWEŁ VI, Orędzie na Światowy Dzień Misyjny 1972: „Ileż wewnętrznych napięć, które osłabiają i niszczą niektóre instytucje i Kościoły lokalne, musiałoby, ustąpić w obliczu zdecydowanego przekonania o tym, że zbawienie wspólnot lokalnych dokonuje się na drodze współpracy w dziele misyjnym, które powinno sięgać aż po krańce ziemi” (Insegnamenti X [1972], 522).

2. Por. BENEDYKT XV, List apost. Maximum illud (30 listopada 1919): AAS 11 (1919), 440-455; Pius XI, Enc. Rerum Ecclessie (28 lutego 1926): AAS 18 (1926), 65-93; Pius XII, Enc. Evangelii praecones (2 czerwca 1951): AAS 43 (1951), 497-528; Enc. Fidei donum (21 kwietnia 1957): AAS 49 (1957), 225-248; JAN XXIII, Enc. Princeps pastorum (28 listopada 1959): AAS 51 (1959), 833-864.

3. Enc. Redemptor hominis (4 marca 1979), 10: AAS 71 (1979), 274 n.

4. Tamże.

5. Symbol nicejsko-konstantynopolitański: Ds 150.

6. JAN PAWEŁ II, Enc. Redemptor hominis, 13.

7. Por. SOBÓR WAT. II, Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 2.

8. Tamże, 22.

9. JAN PAWEŁ, Enc. Dives in misericordia (30 listopada 1980), 7: AAS 72 (1980), 1202.

10. JAN PAWEŁ II, Homilia podczas Mszy św. w Krakowie, 10 czerwca 1979: AAS 71 (1979), 873.

11. Por. JAN XXIII, Enc. Mater et Magistra (15 maja 1961), IV: AAS 53 (1961), 451-453.

12. SOBÓR WAT. II, Dekl. o wolności religijnej Dignitatis humanae, 2.

13. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi (8 grudnia 1975), 53: AAS 68 (1976), 42.

14. Dekl. o wolności religijnej Dignitatis humanae, 2.

15. Por. SOBÓR WAT. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 14-17; Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 3.

16. Por. Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 48; Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym, Gaudium et spes, 43; Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 7. 21.

17. Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 13.

18. Tamże, 9.

19. Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 22.

20. Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 14.

21. Enc. Dives in misericordia, 1.

22. Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 5.

23. Por. Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 22.

24. Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 4.

25. Tamże, 5.

26. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 16.

27. Przemówienie na rozpoczęcie III sesji Sob. Wat. II, 14 września 1964: AAS 56 (1964), 810.

28. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 34.

29. Por. Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Wybrane zagadnienia eklezjologiczne w XX rocznicę zakończenia Sob. Wat. II (7 października 1985): „Eschatologiczny charakter Kościoła: Królestwo Boże a Kościół”.

30. Por. Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 39.

31. JAN PAWEŁ II, Enc. Dominum et Vivificantem (18 maja 1986), 42: AAS 78 (1986), 857.

32. Tamże, 64.

33. „Parresia” oznacza także entuzjazm, odwagę; por. Dz 2, 29; 4, 13. 29. 31; 9, 27, 28; 13, 46; 14, 3; 18, 26; 19, 8. 26; 28, 31.

34. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 41-42.

35. Por. JAN PAWEŁ II, Enc. Dominum et Vivificantem, 53.

36. Por. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 3. 11. 15; Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym, Gaudium et spes, 10-11. 22. 26. 38. 41. 92-93.

37. Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 10. 15. 22.

38. Tamże, 41.

39. Por. JAN PAWEŁ II, Enc. Dominum et Vivificantem, 54.

40. Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 26.

41. Tamże, 38; por. 93.

42. Por. Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 17; Dekr. o działalności misyjrnej Kościoła Ad gentes, 3. 11. 15.

43. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 4.

44. Por. JAN PAWEŁ II. Enc. Dominum et Vivificantem, 53.

45. Przemówienie do przedstawicieli religii niechrześcijańskich w Madras, 5 lutego 1986: AAS 78 (1986), 767; por. Orędzie do narodów Azji w Manila, 21 lutego 1981, 2-4: AAS 73 (1981), 392 n.; Przemówienie do przedstawicieli religii niechrześcijańskich w Tokyo, 24 lutego 1981, 3-4: Insegnamenti IV/1 (1981), 507 n.

46. Przemówienie do Kardynałów i Kurii Rzymskiej, 22 grudnia 1986; 11: AAS 79 (1987), 1089.

47. Por. Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 16.

48. Por. Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 45; por. Enc. Dominum et Vivificantem, 54.

49. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 10.

50. JAN PAWEŁ II, Posynodalna Adhort. apost. Christifideles laici (30 grudnia 1988), 35: AAS 81 (1989), 457.

51. Por. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 6.

52. Por. tamże.

53. Por. tamże, 6. 23. 27.

54. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 18-20.

55. JAN PAWEŁ II, Posynodalna Adhort. apost. Christifideles laici, 35.

56. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 80.

57. Por. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 6.

58. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 80.

59. Por. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 6.

60. Por. tamże, 20.

61. Por. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do członków Sympozjum Rady Konferencji Episkopatów Europy, 11 października 1985: AAS 78 (1986), 178-189.

62. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 20.

63. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 5; por. Konst. dogm. o Kościele, Lumen gentium, 8.

64. Por. Dekl. o wolności religijnej Dignitatis humanae, 3-4; PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 79-80; JAN PAWEŁ II, Enc. Redemptor hominis, 12.

65. List apost. Maximum illud: dz. cyt., 446.

66. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 62.

67. Por. De praescriptiones haereticorum, XX: CCL I, 201 n.

68. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 9; por. rozdz. II, 10-18.

69. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 41.

70. Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 28. 35. 38; Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym, Gaudium et spes, 43; Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 11-12.

71. Por. PAWEŁ VI, Enc. Populorum progressio (26 marca 1967), 21. 42: AAS 59 (1967), 267 n., 278.

72. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 27.

73. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 13.

74. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 15; SOBÓR WAT. II, Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 13-14.

75. Por. JAN PAWEŁ II, Enc. Dominum et Vivificantem, 42, 64.

76. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 60.

77. Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 6-9.

78. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 2; por. Konst. dogm. o Kościele, Lumen gentium, 9.

79. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, rozdz. III, 19-22.

80. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 15.

81. Tamże, 6.

82. Tamże, 15, por. Dekret o ekumenizmie Unitatis redintegratio, 3.

83. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 58.

84. Nadzwyczajny Synod Biskupów 1985, Relacja końcowa, II, C, 6.

85. Tamże, II, D. 4.

86. Por. JAN PAWEŁ II, Adhort. Apost. Catechesi tradendae (16 października 1979), 53: AAS 71 (1979), 1320; Enc. Slavorum Apostoli (2 czerwca 1985), 21: AAS 77 (1985), 802 n.

87. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 20.

88. Por. Przemówienie do biskupów Zairu w Kinshasa, 3 maja 1980, 4-6: AAS 72 (1980), 432-435; Przemówienie do biskupów Kenii w Nairobi, 7 maja 1980, 6: AAS 72 (1980), 497; Przemówienie do Biskupów Indii w Delhi, 1 lutego 1986, 5 AAS 78 (1986), 748 n.; Homilia w Cartagena, 6 lipca 1986, 7-8: AAS 79 (1987), 105 n.; por. także Enc. Slavorum Apostoli, 21-22.

89. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 22.

90. Tamże.

91. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 64.

92. „Kościoły partykularne (...) powinny przyswoić sobie trzon ewangelicznego orędzia i, bez najmniejszej zmiany zasadniczej jego prawdy, przełożyć je na język zrozumiały dla miejscowych ludzi, a potem je w tym języku głosić (...). »Język«, o jakim tu mowa, należy brać nie tyle w znaczeniu semantycznym czy literackim, ile raczej uwydatniajacym sens antropologiczny i kulturowy przedmiotu” (tamże, 63).

93. Por. JAN PAWEŁ II, Przemówienie podczas Audiencji ogólnej 13 kwietnia 1988: Insegnamenti XI/1 (1988), 877-881.

94. JAN PAWEŁ II, Adhort. apost. Familiaris consortio (22 listopada 1981), 10, gdzie jest mowa o inkulturacji „w dziedzinie małżeństwa i rodziny”: AAS 74 (1982), 91.

95. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 63-65.

96. Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 17.

97. Przmówienie do uczestników Sympozjum Biskupów Afryki w Kampala, 31 lipca 1969, 2: AAS 61 (1969), 577.

98. PAWEŁ VI, Przemówienie na rozpoczęcie II sesji Soboru Wat. II, 29 września 1963: AAS 55 (1963), 858; por. SOBÓR WAT. II, Dekl. o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich Nostra aetate, 2; Konst. dogm. o Kościele, Lumen gentium, 16; Dekr. o działalności misyjnej Kościóła Ad gentes, 9; PAWEŁ VI Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 53.

99. Por. PAWEŁ VI, Enc. Ecclesiam suam (6 sierpnia 1964): AAS 56 (1964), 609-659; SOBÓR WAT. II, Dekl. o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich Nostra aetate; Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 11. 41; Sekretariat ds. niechrześcijan, Stanowisko Kościoła wobec wyznawców innych religii - Refleksje i orientacje na temat dialogu i misji (4 września 1984): AAS 76 (1984), 816-828.

100. List do Biskupów Azji z okazji piątego Zebrania Plenarnego Federacji Konferencji ich Episkopatów, (23 czerwca 1990), 4: L´Osservatoro Romano, 18 lipca 1990.

101. Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 14; por. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 7.

102. Dekr. o ekumenizmie Unitatis redintegratio, 3; Dekr. o działalności misyjnej Kościoła, Ad gentes, 7.

103. Por. JAN PAWEŁ II, Enc. Redemptor hominis, 12.

104. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 11. 15.

105. Dekl. o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich Nostra aetate, 2.

106. JAN PAWEŁ II, Posynodalna Adhort. apost. Christifideles laici, 35.

107. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 41.

108. Enc. Sollicitudo rei socialis (30 grudnia 1987), 41: AAS 80 (1988), 570 n.

109. Dokumenty III Konferencji Plenarnej Episkopatu Ameryki Łacińskiej w Puebla (1979), 3760 (1145).

110. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do Biskopów, kapłanów, zakonnic i zakonników w Jakarcie, 10 października 1989, 5: L´Osservatore Romano, 11 października 1989.

111. Por. PAWEŁ VI, Enc. Populorum progressio, 14-21. 40-42; JAN PAWEŁ II, Enc. Sollicitudo rei socialis 27-41.

112. JAN PAWEŁ II, Enc. Sollicitudo rei socialis 28.

113. Por. tamże, rozdz. IV, 27-34; PAWEŁ VI, Enc. Populorum progressio, 19-21. 41-42.

114. Przemówienie do mieszkańców faweli Vidigal w Rio de Janeiro, 2 lipca 1980, 4: AAS 72 (1980), 854.

115. Dokumenty III Konferencji Plenarnej Episkopatu Ameryki Łacińskiej w Puebla (1979), 3757 (1142).

116. Izaak de Stella, Kazanie 31: PL 194, 1793.

117. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 20.

118. JAN PAWEŁ II, Posynodalna Adhort. apost. Christifideles laici, 35.

119. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 38.

120. Przemówienie do członków Kolegium Kardynalskiego i wszystkich współpracowników Kurii Rzymskiej Watykanu i Wikariatu Rzymskiego, 28 czerwca 1980, 10: Insegnamenti III/I (1980), 1887.

121. Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 23.

122. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 38.

123. Tamże, 29.

124. Por. tamże, 38.

125. Tamże, 30.

126. Dokumenty III Konferencji Plenarnej Episkopatu Ameryki Łacińskiej w Puebla (1979), 2941 (368).

127. Por. Wytyczne do popierania wzajemnej współpracy Kościołów patrykularnych, a zwłaszcza do właściwego rozmieszczenia Kleru Postquam Apostoli (25 marca 1980): AAS 72 (1980), 343-364.

128. Por. rozdz. IV 23-27.

129. Tamże, 23.

130. Tamże.

131. Tamże, 23. 27.

132. Por. Kongregacja ds. Zakonników i Instytutów Świeckich i Kongregacja ds. Biskupów. Wytyczne do stosunków wzajemnych między Biskupami i Zakonnikami w Kościele Mutuae relationes (14 maja 1978), 14 b: AAS 70 (1978), 482; por. n. 28.

133. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 27.

134. SOBÓR WAT. II, Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 10; por. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 39.

135. SOBÓR WAT. II, Dekr. o formacji kapłanów Optatam totius, 20. Por. „Guide de vie pastorale pour les pretres diocésains des Eglises qui dépendent de la Congrégation pour l´Evangelisation des Peuples”, Roma, 1989.

136. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do uczestników Plenarnego Zebrania Kongregacji ds. Ewangelizacji Narodów, 14 kwietnia 1989, 4: AAS 81 (1989), 1140.

137. Orędzie na Światowy Dzień Misyjny 1982: Insegnamenti V/2 (1982), 1879.

138. Por. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 38; Kongregacji ds. Duchowieństwa, Wytyczne Postquam Apostoli, 24-25.

139. Kongregacji ds. Duchowieństwa, Wytyczne Postquam Apostoli, 29; SOBóR WAT. II, Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 20.

140. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 783.

141. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 40.

142. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 69.

143. JAN PAWEŁ II, List apost. Mulieris dignitatem (15 sierpnia 1988), 20: AAS 80 (1988), 1703.

144. Por. PIUS XII, Enc. Evangelii praecones: dz. cyt., 510 nn.; Enc. Fidei donum: dz. cyt., 228 nn.; JAN XXIII, Enc. Princeps Pastorum: dz. cyt., 855 nn.; PAWEŁ VI Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 70-73..

145. N. 35.

146. Por. PIUS XII, Enc. Evangelii praecones: dz. cyt., 510-514.

147. Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 17. 33 nn.

148. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 35-36. 41.

149. JAN PAWEŁ II, Posynodalna Adhort. apost. Christifideles laici, 14.

150. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 225, 1. Por. SOBÓR WAT. II, Dekr. o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem, 6. 13.

151. Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 31; por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 225, 2.

152. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 70.

153. JAN PAWEŁ II, Posynodalna Adhort. apost. Christifideles laici, 35.

154. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 17.

155. JAN PAWEŁ II, Adhort. apost. Catechesi tradendae, 66.

156. Por. kan. 785, 1.

157. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 17.

158. Por. Zebranie Plenarne Kongregacji ds. Ewangelizacji Narodów 1969 o katechistach i odnośna „Instrukcja” z kwietnia 1970: Bibliografia missionaria 34 (1979), 197-212, i S.C. de Propaganda Fide Memoria Rerum, III/2 (1976) 821-831.

159. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 28.

160. JAN PAWEŁ II, Kont. apost. o Kurii Rzymskiej Pastor Bonus (28 czerwca 1988), 85: AAS 80 (1988), 881: por. SOBÓR WAT. II, Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 29.

161. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 29; por. JAN PAWEŁ II, Kont. apost. o Kurii Rzymskiej Pastor Bonus 86.

162. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 31.

163. Tamże, 33.

164. Por. PAWEŁ VI, List apost. w formie motu proprio Ecclessiae Sancte (6 sierpnia 1966), II, 43: AAS 58 (1966), 782.

165. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 34; PAWEŁ VI, List apost. w formie motu proprio Ecclessiae Sancte, III, 22.

166. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 35; por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 211. 781.

167. JAN PAWEŁ II, Adhort. apost. Familiaris consortio 54.

168. Por. PAWEŁ VI, List apost. Graves et increscentes (5 września 1966): AAS 8 (1966), 750-756.

169. P. Manna, Le Nostre „Chiese” e la propagazione del Vangelo Trentola Ducenta, 1952, s. 35.

170. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 38.

171. Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 13.

172. Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, 24.

173. Por. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 14.

174. JAN PAWEŁ II, Posynodalna Adhort. apost. Christifideles laici, 17.

175. Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 1.

176. Por. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do zebrania Celam w Port-au-Prince, 9 Marcia 1983: AAS 75 (1983), 771-779; Homilia na rozpoczęcie „nowenny lat” z inicjatywy Celam w Santo Domingo, 12 października 1984: Insegnamenti VII/2 (1984), 885-897.

177. JAN PAWEŁ II, Enc. Redemptoris Mater (25 marca 1987), 2 AAS 79 (1987), 362 n.

178. Tamże, 22.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

W zamieszkach, w konfliktach, w „diabelskich kalkulacjach” i na wojnie, prawda ginie pierwsza. Jesteśmy świadkami tej starej zasady obserwując wydarzenia na Krymie i sposób myślenia, argumentacji oraz mówienia i działania władz Rosji. Prawda ginie na naszych oczach, przy równoczesnej zmowie milczenia cywilizowanego świata. Jeśli nie ma miejsca dla prawdy w życiu osobistym i społecznym oraz międzynarodowym, zaczyna panoszyć się fałsz, błąd i wielopostaciowe kłamstwo, ubierane w szaty wolności rozumianej jako anarchia, tolerancji zacierającej granice między dobrem i złem oraz pluralizmu wrzucającego do jednego „worka” różnorakie przeciwieństwa. Brak prawdy w życiu moralnym prowadzi do relatywizmu, zaś w życiu intelektualnym do agnostycyzmu i sceptycyzmu. Całe zaś życie człowieka pozbawionego prawdy zmierza do bezsensu, absurdu i nihilizmu. Prawda w jej klasycznym rozumieniu oznacza zgodność tego, co myśli się i mówi, z tym, co jest w rzeczywistości. Człowiek nie tworzy prawdy, ale powinien ją poszukiwać i odkrywać na różnych drogach. Niezmordowanym obrońcą prawdy w życiu osobowym i społecznym był bł. Jan Paweł II.

1. PRAWDA JEST GENETYCZNIE I MERYTORYCZNIE PODSTAWOWĄ WARTOSCIĄ

Jan Paweł II przypomina, że prawda ma charakter uniwersalny, absolutny, obiektywny i niezmienny (Encyklika Veritatis splendor, nr 60; dalej VS). Zdaniem Papieża podstawowym powołaniem każdego człowieka jest poszukiwanie prawdy, która go przekracza, o czym świadczy starożytna tradycja filozoficzna. Człowiek poruszany wewnętrzną potrzebą rozpoznania sensu własnego istnienia, od początku poszukiwał przede wszystkim prawdy o sobie (Encyklika Fides et ratio, nr 1. 5; dalej FR). Ta podstawowa potrzeba sprawia, że proces poszukiwania i poznawania prawdy jest „rozpisany” na całe ludzkie życie, stając się jednym z wymiarów ludzkiego powołania, przez co człowieka można określić „jako tego, który szuka prawdy” (FR, nr 28).

Papież wskazuje, że celem poszukiwania prawdy „nie jest tylko poznanie prawd cząstkowych, dotyczących faktów lub zagadnień naukowych; człowiek dąży nie tylko do tego, aby w każdej ze swych decyzji wybrać prawdziwe dobro. Jego poszukiwanie zmierza ku głębszej prawdzie, która może mu ukazać sens życia; poszukiwanie to zatem może osiągnąć cel jedynie w absolucie. Dzięki przyrodzonej zdolności myślenia człowiek może znaleźć i rozpoznać taką prawdę” (FR, nr 33).

Zdaniem Jana Pawła II prawda, w tym prawda o osobie (zasadnicza i poniekąd najciekawsza) jest poznawalna, wbrew różnym współczesnym stanowiskom. Papież staje po stronie tych, którzy wierzą w siłę poznawczą ludzkiego umysłu. Poszukiwanie prawdy dokonuje się na dwóch uzupełniających się drogach: rozumu i wiary. Dlatego też Ojciec św. apeluje w swoim nauczaniu, o zasadę jednoczącą ludzkie poznanie, wskazując na pozytywne antropologiczne implikacje wynikające z syntezy wiary i rozumu. Zdając sobie sprawę z radykalnych różnic - epistemologicznej i metodologicznej - jakie zachodzą między filozofią (rozum) i teologią (wiara), dostrzega zarazem bogate przenikanie się treściowe tych dróg poznania. Dlatego nawołuje do głębokiej i spójnej syntezy prawd wiary i rozumu. Prawda w papieskim nauczaniu jawi się jako wartość łącząca porządek rozumu z wiarą. Prawda pomaga przezwyciężyć sztuczny rozdział między rozumem i wiarą zainicjowany przez przesądny racjonalizm (FR, nr 45). Jak przypomina Ojciec św., „prawda nie może zaprzeczać prawdzie”(FR, nr 53), przeto czymś normalnym powinna być jedność rozumu i wiary na płaszczyźnie prawdy (FR, nr 79).

Po tych wstępnych twierdzeniach dotyczących prawdy zasygnalizujemy teraz różnorakie konteksty poznawania i funkcjonowania prawdy w życiu indywidualnym i społecznym. Uwzględnimy relacje prawdy do innych wartości, takich jak: dobro; wolność; sumienie; miłość; autokonstytucja osoby; prawo stanowione; odpowiedzialność oraz moralność.

PRAWDA A DOBRO. Ojciec Święty podkreśla ścisły związek prawdy i dobra. Prawda wyzwala dobro. Prawda i dobro przenikają się wzajemnie. Jak zauważa Edward Kaczyński: „prawda jest pewnym dobrem, w przeciwnym razie nie stanowiłaby przedmiotu dążeń i wysiłku woli; dobro jest pewną prawdą, w przeciwnym razie nie byłoby poznawalne. Dzięki temu prawda może być przedmiotem dążeń dla człowieka, który chce ją poznać. Dobro natomiast staje się przedmiotem poznawania jako przedmiot działania. Poznanie dobra może mieć charakter tylko teoretyczny”. Człowiek dąży do dóbr, ale zawsze kieruje się prawdą o dobru. W życiu moralnym prawda rozumu broni przed zrelatywizowaniem dobra, zwłaszcza dobra moralnego. Człowiek jest w tym kontekście najwyższym dobrem - bonum honestum. Prawda o dobru jawi się jako zasada obiektywna, która pozwala człowiekowi odróżnić w praktyce dobro od zła. Odniesienie do prawdy jest swoistą miarą, kryterium dobra, zarówno czynów osoby jak i samej osoby jako ich podmiotu i sprawcy. „Prawda o dobru” jest wyrażeniem często używanym w studiach antropologiczno - etycznych Karola Wojtyły. W wyrażeniu tym nie chodzi o obiektywną „prawdę dobra” jaką zna Bóg, ale o „prawdę o dobru” jaką poznaje osoba, podmiot moralności w swoim sumieniu, uwzględniając obiektywność swojej podmiotowości i swoich stosunków z innymi osobami, światem i Bogiem.

PRAWDA A WOLNOŚĆ. Dobro poznane jako prawdziwe, powinno być wprowadzane w czyn. Nie wystarczy jednak poznać prawdę o dobru, ani nawet ją przeżywać. Osoba poznaje prawdę o dobru nie tylko dla zaspokojenia swojej ciekawości. Dobro poznane w świetle prawdy jeśli nie ma pozostać tylko w sferze intelektualnej, musi stać się zasadą chcenia i działania. Dlatego osoba obdarzona rozumną i wolną wolą, może i powinna realizować prawdziwe dobro, w tym dobro moralne. W związku z tym stwierdzeniem K. Wojtyła napisze, że „osobie ludzkiej przysługuje wolność nie jako czysta niezależność, ale jako „samozależność”, w której zawiera się zależność od prawdy”.

PRAWDA A SUMIENIE. Zdaniem K. Wojtyły funkcja sumienia polega na określeniu prawdziwego dobra w czynie i na ukształtowaniu odpowiedniej do tego powinności. Sumienie jako sąd określający wartość moralną czynu, dobro lub zło w nim zawarte, zależne jest od prawdy. Sprzęgniecie prawdziwości (pozytywna relacja do prawdy) z powinnością (uznaniem potrzeby życia w prawdzie, kierowania się prawdą w aktach woli), leży u podstaw mocy normatywnej sumienia. Zdaniem Wojtyły nie ma prawego sumienia bez odnoszenia jego sądów do obiektywnej prawdy. Prawdziwe sumienie strzeże autentyczności osoby ludzkiej. Autentyczność polega bowiem na rozpoznaniu prawdziwych wartości, skorelowaniu ich do osobowego kontekstu życia konkretnej osoby i kierowaniu się nimi w życiu jako „moimi własnymi”.

PRAWDA A MIŁOŚĆ. Prawda o miłości nie jest łatwą, o czym Papież wielokrotnie przypominał młodzieży podczas kierowanych do niej przemówień i orędzi z okazji Światowych Dni Młodzieży. Prawdziwa miłość wymaga od człowieka pracy, wysiłku i wyrzeczeń. Prawda odgrywa istotną rolę w stosunkach pomiędzy dwoma osobami. Prawda o dobru człowieka i jego godności, stanowi epistemologiczny fundament dla normy personalistycznej w jej pozytywnym charakterze: czego nie wolno mi w stosunku do siebie, do własnego „ja”, nie wolno mi także z tej samej racji i powodów w stosunku do żadnego innego „ja”. Rozpoznanie podmiotowości drugiego „ja” i jego godności osobowej doprowadza podmiot poznający do stwierdzenia faktu, że jedynie afirmując drugiego człowieka dla niego samego, czyni zadość prawdzie o sobie samym. Podmiot poznający odkrywa więc naczelną zasadę etyczną, która brzmi: „osobę każdego drugiego należy afirmować dla niej samej!”. „Osoba jest takim dobrem, napisze K. Wojtyła w Miłość i odpowiedzialność, że właściwe i pełnowartościowe odniesienie do niej stanowi tylko miłość”. Prawda o drugim człowieku, stanowi więc podstawowe kryterium prawdziwej miłości. Na rzeczywisty obraz ludzkiej miłości pomiędzy mężczyzną i kobietą, obok prawdy o człowieku, składa się także prawda o uczuciach i o ludzkiej seksualności. Z połączenia tych prawd wynika kultura upodobań, pozwalająca na prawdziwe zjednoczenie się z drugą osobą. Zdaniem K. Wojtyły, kluczowym momentem miłości czystej jest „przesycanie wrażliwości i uczciwości prawdziwością, tzn. dojrzałym odniesieniem do prawdy”,

PRAWDA A AUTOKONSTYTUCJA CZŁOWIEKA. Poznanie i przeżycie prawdy, oraz jej normatywnej mocy, staje się początkiem autokonstytucji osoby poprzez odkrycie godności osobowej. W związku z tym faktem Jan Paweł II powie, że „w prawdzie zawiera się źródło transcendencji człowieka wobec wszechświata, w którym żyje. Właśnie poprzez refleksję nad własnym poznaniem objawia się samemu sobie jako jedyne jestestwo pośród świata, które widzi się «od wewnątrz» związane poznaną prawdą - związane, a więc także «zobowiązane» do jej uznania, w razie potrzeby także aktami wolnego wyboru, aktami świadectwa na rzecz prawdy. Jest to uzdolnienie do przekraczania siebie w prawdzie (...). Człowiek zauważa po prostu, że jest osobowym podmiotem, osobą. Staje oko w oko wobec swej godności” (Przemówienie do przedstawicieli świata nauki, Lublin, 09.06.1987). Poznanie prawdy, szczególnie „prawdy o osobie”, domaga się procesu uwewnętrznienia, tak aby stała się ona „prawdą o sobie”. Samozależność człowieka od prawdy stanowi o duchowym dynamizmie osoby, o jej spełnianiu się, bądź niespełnieniu w czynie.

PRAWDA A PRAWO STANOWIONE. Jan Paweł II w wypowiedziach skierowanych do pracowników Trybunału Roty Rzymskiej oraz do różnych niekościelnych ciał ustawodawczych, wykonawczych i sądowniczych, przypominał zawsze o konieczności kierowania się prawdą jako zasadą i celem każdego procesu ustawodawczego, sądowniczego i wykonawczego. Prawda powinna być podstawą aktów prawnych, w myśl starego aksjomatu kanonistycznego: „veritas est basis, fundamentum seu mater iustitiae” (prawda jest od początku fundamentem, matką i prawem sprawiedliwości). Dlatego też Papież nawołuje do zachowania i pielęgnowania tego szczególnego związku między prawdą a sprawiedliwością oraz prawdą a prawem stanowionym, gdyż od jakości tych relacji, zależy jakość życia społecznego;

PRAWDA A ODPOWIEDZIALNOŚĆ. Odpowiedzialność rodzi się z rozpoznania prawdy stając się powinnością. Odpowiedzialność w ujęciu K. Wojtyły jest konsekwencją umysłowej zdolności odpowiadania na wartości. Osoba jest odpowiedzialna za swoje czyny, gdyż ma zdolność poznania prawdy o dobru, a następnie zdolność odpowiadania na dobra oraz wartości, które ją mobilizują do ich spełnienia. Człowiek czuje się odpowiedzialny za czyn, ponieważ w odpowiedź woli włącza się moment prawdy o dobru, który decyduje o tym, czy wola wybrała dobro prawdziwe, czy tylko pozorne. Odpowiedzialność jako fakt wewnątrzosobowy, przeżywana jest w powiązaniu z sumieniem, które wskazuje na dynamiczną relację woli do prawdy. Odpowiedzialność zakłada odpowiadanie woli na dobro, wartości. Jak zauważa K. Wojtyła w studium Osoba i czyn „wola to nie tyle zdolność dążenia do przedmiotu ze względu na jakąś jego wartość, ile zdolność samodzielnego odpowiadania na te wartość (...). W ten sposób rysuje się układ «odpowiadanie - odpowiedzialność»”.

Odpowiedzialność zawiera w sobie coś z powinnościowego odniesienia do wartości. Powinność jawi się jako dojrzała postać odpowiadania na wartości. To jednak za mało umieć i chcieć odpowiadać na wartości. W osobie i jej działaniu ta cecha woli - „odpowiadanie na wartości” - przybiera postać „odpowiadania za wartości”. W nauczaniu naszego Autora odpowiedzialność jawi się jako sens prawdy i sens wolności. Przeżycie odpowiedzialności rodzi się z rozpoznania prawdy. Przeżycie odpowiedzialności jest subiektywnym wyrazem obiektywnej odpowiedzialności, rozpoznaniem tego, co człowiek „powinien” wobec Boga, innych i wobec samego siebie.

PRAWDA A MORALNOŚĆ. Człowiek jako podmiot moralny ujawnia się w czynach i poprzez czyny, którym przysługuje wartość moralna. Czyny ludzkie są moralnie dobre lub moralnie złe, czyli odznaczają się moralnością. Poprzez czyny moralnie dobre lub złe, osoba ludzka sama staje się dobra lub zła. K. Wojtyła podkreślał, że w moralności istotne jest nie samo działanie, ale działanie moralnie dobre lub złe, czyli realizacja dobra prawdziwego. Moralność, to przede wszystkim dziedzina dobra i zła, realizujących się w akcie ludzkim. U podstaw spełniania dobra moralnego i spełniania się w tym akcie osoby ludzkiej, zawsze leży prawda. Człowiek dąży do dóbr, ale zawsze kieruje się prawdą o dobru. W życiu moralnym, prawda rozumu broni przed zrelatywizowaniem dobra, zwłaszcza dobra moralnego. Prawda broni też przed sprowadzeniem dobra do uczuć (D. Hume), do emocji (M. Scheler), czy też do czystej formy apriorycznego rozumu praktycznego (I. Kant).

PRAWDA A MAŁŻEŃSTWO I RODZINA. Jan Paweł II ukazując małżeństwo i rodzinę jako wzór wspólnoty międzyosobowej (Adhortacja Familiaris consortio, nr 11-27) podkreśla podstawową i niezastąpioną rolę prawdy w procesie budowania wspólnoty małżeńskiej i rodzinnej.

2. PRAWDA A ŻYCIE SPOŁECZNE

Wszystkie zasygnalizowane powyżej relacje pomiędzy prawdą, a innymi wartościami mają wielki wpływ na życie społeczne. Jan Paweł II apeluje o respekt dla prawdy w różnych sektorach życia społecznego. Wie bowiem, że dla zbudowania aksjonormatywnego ładu społecznego, prawda i prawdomówność stanowią trwały fundament, bowiem „w sytuacji, w której nie istnieje żadna ostateczna prawda, będąca przewodnikiem dla działalności politycznej i nadająca jej kierunek, łatwo o instrumentalizację idei i przekonań dla celów, jakie stawia sobie władza” (VS, 101). Dlatego Papież domaga się otwartego i odnawiającego się w każdym nowym pokoleniu poszukiwania prawdy, które powinno charakteryzować całościową kulturę narodu, w tym jego kulturę polityczną (zob. Encyklika Centesimus annus, nr 50).

O pożytku prawdy i prawdomówności w całości życia społecznego, Papież nauczał podczas IV pielgrzymki do Ojczyzny, w homilii wygłoszonej 6 czerwca 1991 r. w Olsztynie, w związku z refleksją nad ósmym przykazaniem Dekalogu. Uczył wówczas, że: „prawda jest dobrem, a kłamstwo, fałsz, zakłamanie jest złem. Doświadczamy tego w różnych wymiarach i w różnych układach (...) prawda jest dobrem dla człowieka, jest dobrem dla człowieka w odniesieniach międzyludzkich, jest dobrem dla człowieka w odniesieniach szerszych, społecznych. Jest dobrem. Drugi człowiek ma prawo do prawdy. Człowiek ma prawo do prawdy”.

Przeciwieństwem prawdy i prawdomówności jest m.in. kłamstwo, manipulacja, propaganda, oszczerstwo, obmowa, „fałszywe świadectwo”. Papież przeciwstawia się różnego rodzaju kłamstwom w życiu publicznym, a więc także w polityce, postulując „wielką pracę nad mową” i „wielką potrzebę odkłamania naszego życia w różnych zakresach”. W związku z tymi spostrzeżeniami Ojciec Święty uczył dalej, że: „trzeba przywrócić niezastąpione niczym miejsce cnocie prawdomówności. Trzeba, by ona kształtowała życie rodzin, środowisk, społeczeństwa, środków przekazu, kultury, polityki i ekonomii”. Aby „praca nad mową” i prawdomównością w życiu społecznym wydała oczekiwane owoce, Papież dodaje cenną uwagę mówiąc, że: „w ogóle nie da się zachować ósmego przykazania - przynajmniej w wymiarze społecznym - jeśli brakować będzie życzliwości, wzajemnego zaufania i szacunku wobec tych wszystkich odmienności, które ubogacają nasze życie społeczne”. Poznanie prawdy powinno prowadzić do jej przyjęcia, zawierzenia się jej oraz wierności. W obliczu prawdy człowiek doświadcza nie tylko swej podmiotowości poznawczej, ale także podmiotowości moralnej, polegającej na samozwiązaniu się z rozpoznaną i uznaną prawdą. Osoba staje się więc odpowiedzialna za poznaną prawdę stając się jej powiernikiem.

Skoro tak ma się rzecz z poznaną prawdą, pytamy się obecnie, co daje człowiekowi odkryta i realizowana prawda w życiu osobistym i społecznym? Jan Paweł II uczy, że „zakorzenienie się człowieka w prawdzie”, pozwala mu odkryć i przeżywać mądrościowy charakter wiedzy i życia (FR, nr 107). Prawda odkrywana i urzeczywistniana, chroni także ludzki rozum przed „sprowadzeniem do funkcji czysto instrumentalnych” przywracając mu „prawdziwą godność” (FR, nr 81). W świetle obiektywnej prawdy rozum odkrywa, że „nie może przypisać sobie statusu absolutnego i wyłącznego” (FR, nr 78), ale musi stawać się rozumem prawym, czyli reflektującym i transcendującym siebie. Bowiem rozum prawy, to „rozum rozmyślający właściwie o prawdzie”, powiązany z cnotą roztropności i będący kluczem do zrozumienia filozofii chrześcijańskiej (FR, nr 50).

Uznanie prawdy za fundament życia osoby i społeczeństw, chroni człowieka przed różnego rodzaju redukcjami i wypaczeniami. Człowiek jest powołany do odkrywania prawdy i życia prawdą. Jednak jak zauważa Papież w Liście do Rodzin, współczesna cywilizacja dotknięta jest głębokim kryzysem. A jest to na pierwszym miejscu „kryzys prawdy” to znaczy kryzys pojęć. Prowadzi on do zatarcia sensu, a w końcu do zafałszowania znaczeń takich pojęć jak: miłość, wolność, dar bezinteresowny, osoba (nr 13; FR, nr 81). Do tych zafałszowanych pojęć można dodać w świetle papieskiej refleksji także takie jak: demokracja, społeczeństwo, prawa człowieka, naród, państwo. Jan Paweł II przestrzega przed kryzysem prawdy, tak w życiu osobistym jak i społecznym. Różnorako jawiący się kryzys prawdy, zmierza w dziedzinie teorii do pozytywizmu poznawczego, którego owocem jest agnostycyzm. Z kolei w dziedzinie działania i moralności, kryzys prawdy wiedzie do utylitaryzmu, cywilizacji skutku i użycia, w której osoby stają się przedmiotem użycia, podobnie jak używa się rzeczy. Negacja istnienia prawdy absolutnej, przy równoczesnej absolutyzacji rozumu ludzkiego, prowadzi również do „zamierania prawego sumienia”, manipulacji prawdą i szerzenia się niewłaściwie rozumianej tolerancji. To w gruncie rzeczy, prowadzi do „cywilizacji śmierci” (List do Rodzin, nr 13).

Kryzys prawdy zagraża więc nie tylko życiu i funkcjonowaniu pojedynczego człowieka, ale całych społeczeństw, na co wielokrotnie wskazywał w swoim nauczaniu Jan Paweł II. Powyższe analizy dotyczące prawdy, pozwalają nam zobaczyć ją jako jedną z podstawowych zasad wychowania. Dzięki prawdzie odkrywanej i urzeczywistnianej w życiu, możliwe staje się wychowanie prawdziwościowe, tak w wymiarze indywidualnym, jak i społecznym. Tylko prawda wyzwala poszczególnego człowieka i całe narody.