Agnieszka Molenda, prezes Fundacji Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau, opiekującej się historycznym budynkiem, przypomniała, że karna kompania dla kobiet w Borze/Budach powstała w czerwcu 1942 roku.

Początkowo osadzono w niej 400 więźniarek – 200 Polek i 200 kobiet różnej narodowości. Kobiety mieszkały w budynku przedwojennej szkoły w Brzeszczach Borze. Niemcy kazali więźniarkom oczyszczać stawy, wyburzać domy i budować drogi. Były maltretowane fizycznie i psychicznie.

Kadrę funkcyjną kompanii stanowiły niemieckie kryminalistki i prostytutki. W połowie sierpnia Polki przeniesiono do obozu Birkenau, a na ich miejsce sprowadzono kolejne więźniarki, w tym młode Żydówki francuskie.

Jak wynika z relacji w esesmana Pery Broad’a, w pierwszych dniach października 1942 roku, w godzinach wieczornych funkcyjna – niemiecka prostytutka Elfriede Schmidt – oskarżyła jedną z Żydówek o pobicie. Po wszczęciu alarmu wartownicy razem z funkcyjnymi rozpoczęli masakrę. Żydówki mordowano za pomocą kijów, pałek i siekier. Niektóre kobiety zepchnięto ze schodów, inne wyrzucono przez okno. Po wypędzeniu więźniarek na zewnątrz masakrę kontynuowano za pomocą kolb od karabinów i strzałów. W wyniku tego mordu życie straciło około 90 więźniarek. Były to młode więźniarki Żydówki francuskie, traktowane przez SS jako komunistki. W tej grupie było też kilka Polek z przedwojennej emigracji do Francji.

Morderczą pracę kobiet z pierwszego rzutu w komandzie w Budach opisała w jednym ze swoich opowiadań Zofia Posmysz, która miała niespełna 19 lat, gdy trafiła do komanda. Więźniarki pracowały w pobliskim lesie przy wyrębie drzew, kopały rowy, pogłębiały koryto rzeki Wisły. W pobliskich hodowlanych stawach rybnych kobiety wyciągały muł i oczyszczały brzegi z sitowia i tataraku. Wykonywały także większość prac rolniczych na okolicznych polach. Ciężkie warunki pracy oraz okrutne traktowanie przez więźniarki funkcyjne dla wielu kończyło się śmiercią.

„Te kobiety w nieludzkich warunkach, głodzone i katowane, walczyły desperacko o przetrwanie. Dlatego tak ważna jest pamięć o tych zdarzeniach, miejscach - o podobozach kompleksu KL Auschwitz, w których tak jak w obozie macierzystym zginęło tysiące ludzi, mających swoje rodziny, żony, mężów, dzieci” – podkreśliła Molenda.

Uroczystości odbyły się z udziałem m.in. przedstawicieli – władz samorządowych miasta i gminy Brzeszcze, biura poselskiego premier Beaty Szydło, konsulatów generalnych Francji i Niemiec, zarządu powiatu w Oświęcimiu, Muzeum Auschwitz-Birkenau, ojców franciszkanów z Harmęż oraz reprezentantów służb mundurowych i szkół, organizacji pozarządowych oraz innych instytucji.