W gronie polskich świętych i błogosławionych szczególnym blaskiem cnót jaśnieje św. Stanisław Kostka, patron Polski, doskonały wzór i przykład życia dla młodzieży, ministrantów i lektorów. O tym znanym i popularnym świętym napisano w ciągu wieków bardzo wiele (zob. np. Hagiografia Polska. Słownik biobibliograficzny, red. R. Gustaw, t. 2, wyd. 1, Poznań-Warszawa-Lublin 1972, s. 379-392; bibliografia, s. 393-419). Jednym z jego biografów jest Grzegorz z Sambora (1523-1573), znany poeta łacińsko-polski doby odrodzenia, humanista i profesor Akademii Krakowskiej, który obok wymienianego w literaturze poematu pt. Częstochowa (Censtochova, Cracoviae 1568; z j. łac. na j. pol. przeł. Wincenty Stroka, Kraków 1896 - zob. „Niedziela Zamojsko-Lubaczowska”, 2004, nr 37-52), pozostawił po sobie także inny ujmujący utwór literacki, pisany wierszem rymowanym, a mianowicie poemat o Stanisławie Kostce pt. Divi Stanislai Costuli Poloni vita (Cracoviae 1570, wyd. Szarffenberger). Został on przetłumaczony z j. łac. na j. pol., opatrzony szerokim wstępem o życiu i pismach Grzegorza i wydany przez wspomnianego W. Strokę, profesora gimnazjum św. Anny w Krakowie. Warto przypomnieć treść tego utworu opublikowanego pt. „Życie świętego Stanisława Kostki” - poemat łaciński Grzegorza z Sambora (Kraków 1894, ss. 39; druk Wł. Anczyc i Spółka).
Stanisław Kostka urodził się w 1550 r. w Rostkowie na Mazowszu, w katolickiej, pobożnej, średniozamożnej rodzinie szlacheckiej i został ochrzczony w kościele parafialnym w Przasnyszu. Jego rodzicami byli: Jan Kostka herbu Dąbrowa, dziedzic Rostkowa (+1576) i kasztelan zakroczymski oraz Małgorzata Kryska (+1588), herbu Prawdzic z Drobina. Stanisław miał trzech braci i dwie siostry. Państwo Kostkowie wychowywali swoje dzieci w duchu głębokiej wiary i przywiązania do Kościoła katolickiego. „Rodzice - relacjonuje Paweł, brat Stanisława - wychowali nas po katolicku, pouczając o dogmatach katolickich; nie przyzwyczajali do przyjemności, postępowali z nami surowo. Zaprawiano [nas] do modlitwy, uczciwości; wszyscy nas upominali i brali udział w naszym wychowaniu (...). Wszystkich czciliśmy, przez wszystkich byliśmy kochani” (ks. Stanisław Bońkowski, Święty Stanisław Kostka, Płock 1986, s. 55, 221).
Życie codzienne w rodzinie Kostków był przepojone rodzicielską troską i odpowiedzialnością za katolickie wychowanie dzieci, duchem wzajemnego poszanowania i posłuszeństwa młodszych względem starszych. Wyjątkową w tym rolę spełniała matka Małgorzata. Była ona „niewiastą pobożną, przykładem dla innych niewiast, cicha i spełniająca praktyki religijne. Każdego dnia jeździła z Rostkowa do parafialnego kościoła w Przasnyszu. Codziennie rano w swoim mieszkaniu [pokoju] modliła się przez jedną godzinę (...). Przy stole zachowywała się skromnie, mało mówiła, była opanowana w jedzeniu i chętnie słuchała opowiadań Pawła dotyczących życia religijnego” (tamże, s. 45). Matka, gorliwa katoliczka, ma więc największe zasługi w religijnym wychowaniu swego syna Stanisława. Od niej uczył się on prawd wiary, pobożności, miłości do Boga i ludzi oraz Kościoła katolickiego.
Nie wiadomo dokładnie, kto był nauczycielem (pedagogiem) Stanisława Kostki do 12. roku życia. Wielu jego dawnych biografów utrzymywało, że był nim Grzegorz z Sambora, który w latach 1554-1560 miał przebywać w Kłodawie i wykładać retorykę oraz poetykę w tamtejszej szkole, gdzie uczniami mieli być Stanisław i Paweł Kostkowie. Inni pisarze, przeciwni temu poglądowi, twierdzili, że w tym czasie Grzegorz nie mógł być nauczycielem Kostków w Kłodawie, gdyż już od 1559 r. przebywał w Krakowie i piastował funkcję rektora gimnazjum przy kościele pw. Najświętszej Maryi Panny. Dowodem tego jest - jak podkreślali - milczenie Grzegorza w swym poemacie o nauczaniu Stanisława. Innego zdania byli zwolennicy poglądu pierwszego, którzy to milczenie tłumaczyli wyłącznie „przez skromność poety, niepozwalającą mu chełpić się tym, że wychował młodzieńca, którego zaraz po śmierci Pius V błogosławionym ogłosił” (W. Stroka, Słowo o życiu i pismach Grzegorza - wstęp do poematu, s. 8-9). Za tym poglądem zdaje się opowiadać m.in. W. Stroka. Przypomina on, że poemat o św. Stanisławie „wyszedł w 2 lata po śmierci świętego młodzieńca, a pisany jest z takim zapałem i uczuciem, że sam ton poematu potwierdza podanie nazywające Grzegorza jego nauczycielem. Nie można tedy zgodzić się z twierdzeniem (...), że Grzegorz tylko jako okolicznościowy panegirysta, chciwie chwytający każdy nadarzający się wypadek, zabrał się do napisania tego poematu. Nie jest to bowiem żaden czczy panegiryk, ale wylew szczery miłującego i podziwiającego serca” (tamże, s. 17).
O tym, jak dalece pogląd ten zakorzenił się w świadomości czcicieli św. Stanisława Kostki, świadczy m.in. unikalny fresk z przełomu XVII/XVIII w., widniejący w gmachu dawnej Akademii Zamojskiej (sala nr 25, w południowym skrzydle parteru), który przedstawia św. Stanisława stojącego przed swym nauczycielem - Grzegorzem z Sambora. I jeśli nawet malowidło to nie odpowiada faktom historycznym, jest doskonałą ilustracją cnót, którymi powinni odznaczać się profesorowie i studenci, nauczyciele i uczniowie.

Niech kto chce ucztuje rok cały bez miary,
Aż przesyt go zmoże ohydnie;
Niech inny z gór winnych moszcz sączy do czary,
Niech pije, aż wino mu zbrzydnie;
Wrzask trąby bojowej niech zmienia w peany
I dzikim lud wrogiem przeraża:
Ja ciałem, różaną krwią Pana nad Pany
Nasycon u stopni ołtarza,
Gdy Chrystus zmartwychwstan mir w duszy mi budzi,
Pieśń słodką pokoju zanucę -
Zacnymi przykłady i pieśnią ja ludzi
Zachwycę, zbuduję - nawrócę.

Gdy innych mi Świętych odłożyć moc dana,
Co w krajach tych mają swe groby:
Opiewać chcę żywot polskiego młodziana,
Tak pełen przedziwnej ozdoby.
Lecz w pomoc wieszczowi, święty Stanisławie,
Racz przybyć, ziem polskich zaszczycie!
I ręce do Pana wznieś za mną łaskawie,
Gdy w pieśni Twe sławić chcę życie.