Nasze redakcyjne korytarze, galeryjka na drugim piętrze i schody stały się na jedno popołudnie stacjami Drogi Krzyżowej, którą przeszła Matka Boża idąc na Golgotę śladem skazanego na śmierć Syna. Jej cierpienie i boleść stały się udziałem widzów - Czytelników i pracowników Niedzieli - za sprawą Elżbiety Jabłonki, aktorki częstochowskiego Teatru im. A. Mickiewicza, która przygotowała monodram Żale Matki Boskiej pod Krzyżem. Monolog, w jej wykonaniu pełen niezwykłej ekspresji, ukazał ludzki wymiar matczynego bólu i sprawił, że widzowie przeżywali go wraz z nią.

Inspiracją do przygotowania tego misterium był Lament Świętokrzyski, arcydzieło polskiej literatury średniowiecznej. Tekst ten przetrwał w jedynym, nie istniejącym już zresztą dzisiaj, zapisie ręcznym, sporządzonym ok. 1470 r. Reżyser i autor scenariusza, Szczepan Szczykno wykorzystał jednak również fragmenty tekstów późniejszych, jak Utarczka krwawie wojującego Boga..., fragmenty dawnych dialogów pasyjnych oraz pieśni wielkopostne. - Ten monodram to pewien rodzaj rekolekcji, ale nie tylko - mówi reżyser. - Dzięki niemu wracamy również do źródeł naszego teatru europejskiego. Przecież misteria, odtwarzanie historii Męki Pańskiej, odbywały się najpierw w kościołach, potem zaczęto organizować je na zewnątrz, często na przykościelnych cmentarzach, w końcu na ulicach miast. Średniowieczne misteria trwały czasem kilka dni.

Prace nad Żalami Matki Boskiej rozpoczęły się blisko rok temu. - Konkretny pomysł przyszedł dość nieoczekiwanie - wspomina Szczepan Szczykno. Od siedmiu lat w kościele Księży Salezjanów w Częstochowie reżyseruję Misteria Wielkopostne. W ubiegłym roku Elżbieta Jabłonka występowała w nich w roli Matki Bożej i przedstawiła tę rolę w tak indywidualny i przejmujący sposób, że pomyślałem, że będzie znakomitą wykonawczynią Lamentu Świętokrzyskiego.

Koncepcja dojrzewała stopniowo. Jak podkreśla reżyser, Wielki Post i Wielkanoc są czasem pięknych znaków, które prowadzą nas drogą Chrystusa, przez Golgotę do Zmartwychwstania. Dlatego do przedstawienia zostały wprowadzone rozmaite elementy, które są czytelnymi znakami religijnymi przemawiającymi do wyobraźni i wrażliwości widza: kołatki, całun, cierniowa korona, gwoździe. Zupełnie niezwykłą inspiracją okazały się prace częstochowskiego rzeźbiarza, Jana Wewióra, zwanego również rzeźbiarzem aniołów. Jego dziełem jest oszczędna, lecz bardzo sugestywna dekoracja: krzyż i wyrzeźbione w drewnie anioły.

Przejmującym doświadczeniem była dla mnie praca nad tekstem, który mimo archaicznego już dziś języka sięga bardzo głęboko w duszę - mówi Szczepan Szczykno. - Zachwyciły mnie zastosowane w tym średniowiecznym tekście środki wyrazu. Chociażby "Spróchniało we mnie ciało i moje wszystki kości", to metafora na miarę największych poetów współczesnych. Oczywiście sposób przedstawienia Lamentu, aktorska koncepcja roli pozostaną zawsze sprawą indywidualnej decyzji twórców, bo my tak naprawdę nie wiemy i nie dowiemy się co się działo w duszy Maryi. Najważniejsze, że ten monodram pobudza do refleksji.

Premiera Lamentu Matki Boskiej pod Krzyżem odbyła się 24 lutego na scenie "Histrion" Teatru im. A. Mickiewicza w Częstochowie w obecności metropolity częstochowskiego abp. Stanisława Nowaka i ks. inf. Ireneusza Skubisia, redaktora naczelnego Tygodnika Katolickiego Niedziela. Już dnia następnego w redakcji Niedzieli, która objęła patronat medialny nad tym monodramem, uczestniczyli w niej czytelnicy i przyjaciele Tygodnika Katolickiego Niedziela. - Po pierwszych przedstawieniach, a także po kilku próbach z udziałem publiczności mogę powiedzieć, że odbiór jest niezwykły - mówi Elżbieta Jabłonka. - Każde spotkanie jest inne, bo jest to spotkanie z różnymi ludźmi. Podczas spotkania w Niedzieli czułam niezwykłe wzajemne przenikanie się ducha. W pewnym momencie mijałam kobietę, która zaczęła płakać wraz ze mną, a potem mnie przytuliła. Wielu widzów odbiera tekst w niemalże modlitewnym skupieniu, a po zakończeniu przedstawienia zwykle przez dłuższą chwilę trwa cisza nim złożą dłonie do oklasków. Nie rozchodzą się od razu, wielu odczuwa potrzebę rozmowy, wymiany myśli.

Szczególną rolę w spektaklu pełni Anita Szamocka, która jest inspicjentem i suflerem, ale przede wszystkim dyskretnie i umiejętnie czuwa nad atmosferą, wspaniale towarzyszy Elżbiecie Jabłonce w śpiewach, uderzaniu kołatką. Jej zasługą jest, że niektórzy widzowie podejmują śpiew pieśni wielkopostnych. Wspólnotowe i religijne przeżycie, jakimi są Żale... ma przede wszystkim znaczenie oczyszczające. - Takie przeżycie jest nam bardzo potrzebne - mówi - nie trzeba się tego wstydzić, nie trzeba skrywać łez.

Redaktor naczelny Niedzieli ks. inf. Ireneusz Skubiś uważa, że monodram Żale Matki Boskiej pod Krzyżem jest ważnym wydarzeniem artystycznym. - Jest to głęboko religijne misterium. Wizja artystyczna Elżbiety Jabłonki przedstawiającej postać Matki Bożej jest niezwykle dramatyczna i sugestywna, wprowadza w głębię i ukazuje mistykę modlitwy. Podczas spotkania zorganizowanego dla Ruchu Czytelników i Przyjaciół Niedzieli byliśmy świadkami, że aktor poprzez wykonywaną rolę może również głęboko się modlić. Wielką rolę odgrywają tutaj umiejętnie wkomponowane w scenariusz piękne pieśni wielkopostne. Dlatego uważam, że trzeba umożliwić to wspaniałe przeżycie artystyczne i religijne innym. Dzięki prostej scenografii monodram można przenosić do kościołów i kaplic. Warto zachęcić księży proboszczów, aby zapraszali ekipę teatralną, by można było ludziom udostępnić to przeżycie.

Reżyser i wykonawczynie otrzymali już szereg zaproszeń do zaprezentowania tego misterium, m.in. 14 marca wystąpią dwukrotnie dla Wspólnot "Betel", w Częstochowie i Wieluniu, 17 marca przedstawią Żale... na Jasnej Górze. Ponieważ jednak nadal pragną dzielić się swoimi przeżyciami i przemyśleniami z wszystkimi, którzy czują potrzebę odbycia takich szczególnych rekolekcji, w miarę możliwości będą przyjmować dalsze zaproszenia.