Płacenie alimentów na swoje dzieci to nie jest dobra wola czy gest. To obowiązek nakazany prawem. Bez względu na to, jak zamożny jest rodzic, który z dzieckiem zostaje - w Polsce najczęściej matka - drugi też na jego utrzymanie musi łożyć. Ile - to zależy nie tylko od faktycznie uzyskiwanych przez niego dochodów, ale też od możliwości ich uzyskiwania. Jeśli np. rodzic ma odpowiednie wykształcenie, a uchyla się od podjęcia pracy, nie może powoływać się na brak możliwości wypełniania obowiązku alimentacyjnego.
Alimentów na dziecko nie można się zrzec. To są pieniądze dziecka, nie matki czy ojca.
Tymczasem Najwyższa Izba Kontroli podała, że pod koniec czerwca 2006 r., w skali całego kraju, wyegzekwowano 0,83 proc. wypłaconych zaliczek alimentacyjnych. W 10 województwach objętych kontrolą odsetek ten wyniósł średnio 0,5 proc. Dla porównania - w Wielkiej Brytanii i w Niemczech ściągalność alimentów wynosi 90 proc.
Niepłacenie alimentów to przestępstwo, za które grozi do dwóch lat więzienia. Co jednak przyjdzie dziecku z tego, że ten, kto o nim zapomniał, z wolnego człowieka stanie się osadzonym? W więzieniach pracy nie ma, a w resocjalizacyjną rolę kary pozbawienia wolności, zwłaszcza w polskich zakładach karnych, mogą wierzyć tylko nieuleczalnie naiwni.

Sprytny facet i namolna baba

Dlaczego rodzice nie płacą? Bywa, że nie mają z czego. Ale często też dlatego, że uchylanie się od alimentów wciąż w Polsce nie jest piętnowane - mało tego, ci, którzy tak czynią, są przez swoje środowisko uważani za osobników przedsiębiorczych i zaradnych - przepisywanie samochodu, firmy czy mieszkania na drugą żonę, matkę czy konkubinę to szeroko stosowane sposoby. A strona, która się alimentów dla dziecka domaga - prawie zawsze kobieta - traktowana jest jak namolna jednostka, przed którą należy uciekać.
Jednym z pomysłów na zmianę społecznego nastawienia do alimenciarzy jest kampania społeczna: „I wszyscy się dowiedzą”, stworzona i sfinansowana przez Krajowy Rejestr Długów, a wspierana przez stowarzyszenia samotnych matek. W jej ramach alimentacyjny dłużnik otrzymuje kartkę pocztową z następującą treścią: „Wszyscy się o Tobie dowiedzą - i pani w banku, i pan od telefonów komórkowych, i ta pani, która sprzedaje telewizory na raty - i nic Ci nie sprzedadzą. Może wtedy przypomnisz sobie, ile kosztują nowe buty na zimę i książki do szkoły czy zabawki, których nie mam. Albo szkolna wycieczka, na którą nie mogę pojechać. Twoje Dziecko”.
Do kampanii zastrzeżenia zgłosił rzecznik praw obywatelskich. Chociaż popiera cel akcji, zwraca uwagę, że szerokie udostępnienie pocztówek z gotowym tekstem może stworzyć pole do nadużyć. Np. anonimowe kartki - dla żartu lub z zemsty - mogą być wysłane do przypadkowych osób, które nie mają nic wspólnego z alimentami. - Osoby takie nie będą mogły się skutecznie prawnie bronić, albowiem nie będą wiedziały, kto do nich taką pocztówkę wysłał - uważa Janusz Kochanowski. Ponadto radzi, by pocztówki wysyłać jednak w zaklejonej kopercie, bo nie można wykluczyć, że dłużnicy alimentacyjni wniosą do sądu powództwo o ochronę dóbr osobistych. I niewykluczone, że sprawę wygrają.
Inny pomysł ma Fundacja MaMa. Teledysk pod roboczym tytułem „Chłopaki nie płacą”, jak zapowiada pani prezes tej fundacji, wkrótce będzie gotowy. Dlaczego chłopaki? Bo z danych Krajowego Rejestru Długów wynika, że na utrzymaniu samotnych matek jest w Polsce ok. 1,5 mln dzieci. Na utrzymaniu samotnych ojców - 150 tys.

Fundusz po raz drugi

Rodzice, którzy bezskutecznie domagają się dla swoich dzieci zasądzonych prawem alimentów, mogą korzystać z Funduszu Alimentacyjnego, który, odnowiony, wrócił 1 października 2008 r.
„Stary” Fundusz Alimentacyjny, funkcjonujący od stycznia 1975 r., miał dwa zadania: zabezpieczenie interesów dzieci, które nie otrzymywały zasądzonych przez sąd alimentów i dyscyplinowanie rodziców, którzy płacić ich nie chcieli. Dzieci otrzymywały co miesiąc pieniądze, a państwo miało je sobie odbierać od uchylających się od obowiązku alimentacyjnego na drodze np. egzekucji komorniczej. Z tym jednak zawsze było źle. W 2004 r. fundusz był zadłużony w budżecie państwa na 7,8 mld zł, a ściągalność długów od niesolidnych rodziców wynosiła zaledwie 11 proc.
Postanowiono więc ten garb na budżecie państwa zlikwidować. Ostatecznie w 2005 r. fundusz zastąpiony został zaliczką alimentacyjną, ale od początku pracom nad tą zmianą towarzyszyła akcja protestacyjna. W całej Polsce powstały najpierw stowarzyszenia samotnych matek (jest ich obecnie ponad 70), a następnie, we współpracy z Rzecznikiem Praw Obywatelskich i Rzecznikiem Praw Dziecka, projekt ustawy przywracającej fundusz. Zawiązano Komitet Inicjatywy Ustawodawczej na rzecz Ustawy Fundusz Alimentacyjny, pod projektem ustawy zebrano 300 tys. podpisów. W 2004 r., jako projekt obywatelski, trafił on do Sejmu. I utknął.
Doczekał się uwagi dopiero w Sejmie poprzedniej kadencji. W styczniu 2007 r. do laski marszałkowskiej wpłynął poselski projekt ustawy (autorstwa PiS), konsultowany z Komitetem Inicjatywy Ustawodawczej, który niemal całkowicie wchłonął projekt obywatelski. Ustawę przyjęto rzutem na taśmę - we wrześniu 2007 r.

Dla kogo świadczenia

Osobą uprawnioną do świadczeń z Funduszu Alimentacyjnego jest dziecko, które ma zasądzone od rodzica alimenty, lecz ich egzekucja jest bezskuteczna. Świadczenie przysługuje do ukończenia przez nie 18 lat, a jeśli się uczy w szkole lub studiuje (to nie musi być szkoła czy uczelnia państwowa) - do 25 lat. Jeśli dziecko ma orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności, pieniądze z funduszu przysługują mu bez względu na wiek. W odróżnieniu od zaliczki alimentacyjnej, aby uzyskać prawo do wypłat z Funduszu, nie trzeba być samotnym rodzicem. Prawo do świadczenia z FA przysługuje też na dzieci wychowywane przez rodzica, który zawarł kolejny związek małżeński lub żyje w nieformalnym związku. Jest jednak kryterium dochodowe - przeciętny miesięczny dochód netto na osobę w rodzinie nie może przekroczyć 725 zł. Wysokość świadczenia zależy od tego, jakie alimenty przyznał sąd, nie będzie jednak wyższe niż 500 zł.
Świadczenie alimentacyjne przyznawane jest na rok - od 1 października do 30 września.

Konieczne formalności

Aby otrzymać pieniądze z Funduszu, trzeba dopełnić urzędowych formalności. Przede wszystkim - złożyć odpowiednie dokumenty. Jakie?

Jeśli dłużnik przebywa za granicą, potrzebne będzie jeszcze zaświadczenie z sądu okręgowego (lub innego właściwego sądu) lub zagranicznej instytucji egzekucyjnej, potwierdzające bezskuteczność egzekucji zasądzonych alimentów lub niemożność jej prowadzenia.
Wszystkie te dokumenty składa się w urzędzie gminy lub miasta, właściwym ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie, albo w ośrodku pomocy społecznej, jeżeli w danej gminie ośrodek ten wypłaca pieniądze z Funduszu. Formularze wniosków są do pobrania na miejscu, czyli w urzędzie gminy lub ośrodku pomocy społecznej, i na stronie internetowej Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.

Dłużnik jednak mniej bezkarny

Pracownicy zajmujący się wypłatą świadczeń mają prawo kontrolować dłużnika (ale i wierzyciela). Przeprowadzą wywiad alimentacyjny, wypytają o dochody, majątek, zatrudnienie itd. Gmina ma obowiązek odbierania oświadczeń majątkowych. Za podanie w nich nieprawdziwych informacji grozi odpowiedzialność karna.
Obowiązujące od jesieni ubiegłego roku prawo nieco utrudniło życie dłużnikom alimentacyjnym. Wprawdzie nie powstał ich centralny rejestr, o co zabiegały stowarzyszenia samotnych matek, ale zalegający pół roku z alimentami wpisywani są do Krajowego Rejestru Długów, co sprawia, że o kredyt np. na zagraniczne wczasy z drugą żoną czy na samochód dla konkubiny jest już trudniej.
Jednak ten kij ma dwa końce. Do KRD wpisywani są tylko ci, za których alimenty płaci państwo. Tym sposobem osobnicy popełniający to samo przestępstwo, ale zalegający z alimentami kobietom, które nie kwalifikują się do świadczeń z Funduszu - pozostają bezkarni.
Ponadto gmina może kazać niepracującemu dłużnikowi zarejestrować się jako osoba bezrobotna lub poszukująca pracy. Może też pomóc znaleźć mu pracę, a starosta powiatu skierować dłużnika do robót publicznych. Może też odebrać mu prawo jazdy.
Na poczet długów komornik będzie mógł zająć nawet rzeczy osoby, która mieszka z dłużnikiem - chyba że udowodni ona, iż to wyłącznie jej własność.