To niezwykłe historyczne miejsce na mapie naszego regionu opowiada historię żołnierzy, którzy walczyli w wojnie obronnej 1939 roku i jako jeńcy trafili do niemieckiej niewoli.

Oflag II C Woldemberg

To niemiecki obóz jeniecki przeznaczony dla oficerów Wojska Polskiego i ich ordynansów, usytuowany ok. 1 km od miasta Dobiegniew. Zajmował powierzchnię ok. 25 ha. Jego budowa, rozpoczęta na przełomie 1939 i 1940 r., została ostatecznie zakończona w drugiej połowie 1941 r. Obóz budowało ok. 500 polskich żołnierzy, którzy mimo ostrej zimy zostali zakwaterowani w drewnianych barakach i pod namiotami. – Do Dobiegniewa trafili przede wszystkim jeńcy w randze oficerów bądź szeregowych, którzy byli ich adiutantami. Później trafiła też tutaj część żołnierzy Armii Krajowej, którzy brali udział w Powstaniu Warszawskim – mówi Marcin Pawłowski, kierownik referatu oświaty, kultury, sportu i rekreacji urzędu miejskiego w Dobiegniewie.

– Obóz funkcjonował od początku wojny. Niemcy stworzyli go na bazie byłego garnizonu niemieckiego. Siłą jeńców pobudowali część baraków i dokończyli jego budowę, a następnie skoszarowali i przetrzymywali tutaj aż do nadejścia wojsk radzieckich, zaś największy stan osobowy w historii obozu liczył 6 740 jeńców wojennych – dodaje. Cały obóz otoczony był podwójnym płotem z drutu kolczastego o szerokości 2 m i wysokości 2,5 m. Dookoła obozu rozmieszczono 8 wież strażniczych z lekkimi i ciężkimi karabinami maszynowymi, ruchome reflektory oraz aparaty telefoniczne. Poszczególne części obozu także oddzielał od siebie płot z drutu kolczastego.

Życie w obozie

W obozie prowadzono działalność kulturalno-oświatową (kursy nauczycielskie, biblioteki barakowe, koła zawodowe, kluby sportowe), która po pewnym czasie została podporządkowana Komisji Kulturalno-Oświatowej, powołanej przez najstarszego obozu. Zajmowała się ona m.in. organizowaniem poszczególnych kursów i zapewnieniem im sal wykładowych, koordynacją prac kół naukowych, przedstawiała plany zajęć niemieckiej komendzie obozu do zatwierdzenia. Naukowcy przebywający w obozie prowadzili seminaria, odczyty, wykłady, jak np. prof. Kazimierz Michałowski, który w ramach utworzonego przez siebie Instytutu Orientalistycznego prowadził seminarium egiptologiczne. Powstały 4 instytuty językowe, działały liczne koła środowiskowe: m.in. nauczycielskie, rolników, prawników, socjologów, spółdzielców, leśników, lekarzy weterynarii. – Działał tu tzw. Uniwersytet Woldemberski, prowadzono wykłady, a zdobyte dyplomy były honorowane już w powojennej Polsce. Na terenie obozu powstały również teatry, jeńcy wystawiali sztuki, w których występowali m.in. zawodowi aktorzy: Kazimierz Rudzki, Janusz Ziejewski, Jan Koecher. Działały dwie orkiestry, była sekcja rzeźbiarska, w której czynnie uczestniczył Stanisław Horno-Popławski – autor figury Matki Bożej Woldemberskiej, obecnie znajdującej się w kościele Chrystusa Króla w Dobiegniewie. Będzie ona również odrestaurowana w ramach naszego projektu – mówi Marcin Pawłowski.

Wiele działo się również w zakresie kultury fizycznej. W obozie działało sześć klubów sportowych, a jeńcy mieli możliwość brania udziału w szerokiej gamie dyscyplin, począwszy od piłki nożnej, przez siatkówkę, lekkoatletykę czy boks. Ewenementem jak na ówczesne realia było zorganizowanie zawodów na wzór igrzysk olimpijskich w 1944 r., w ramach których w ciągu trzech tygodni rozegrano ponad 30 konkurencji.

Brawurowa ucieczka

Na terenie obozu rozwinęła się również szeroko zakrojona działalność konspiracyjna. Niektórzy jeńcy podejmowali próby ucieczek, które poprzedzano starannie przemyślanymi planami i działaniami, a wiele z nich zakończyło się sukcesem. Jedną z najbardziej brawurowych akcji przeprowadzono 19 marca 1942 r. Wtedy pięciu jeńców prowadzonych przez kpt. Zdzisława Pacaka-Kuźmirskiego, przebranego w niemiecki mundur wartownika z drewnianą kopią karabinu mauzer, wyszło z obozu przez jego główną bramę. Znakomitym osiągnięciem było również uruchomienie łączności radiowej i działalność Plutonu „R” (Radio). Obóz funkcjonował prawie do końca stycznia 1945 r. W związku z ofensywą Armii Czerwonej w dniach 24-25 stycznia niemieckie władze Oflagu II C Woldenberg rozpoczęły jego ewakuację.

– Przed nadejściem wojsk radzieckich w kilku etapach trwała ewakuacja obozu. Część jeńców trafiła w głąb Niemiec aż pod Hamburg czy do Lubeki, a część została odbita nieopodal Barlinka w miejscowości Dziedzice – mówi Marcin Pawłowski. W miejscu dawnego oflagu dla polskich jeńców wojska radzieckie utworzyły obóz dla żołnierzy niemieckich, a kiedy ci go opuścili, utworzono w tym miejscu... tuczarnię trzody chlewnej.

Przebudowa i rozbudowa

W 1987 r. z inicjatywy byłych jeńców Oflagu IIC Woldenberg powstało w tym miejscu Muzeum Woldenberczyków. Obecnie miejsce to przechodzi modernizację w ramach projektu „Przebudowa i rozbudowa Muzeum Woldemberczyków na rzecz rozwoju transgranicznej współpracy turystycznej”. Realizacja projektu rozpoczęła się w drugiej połowie 2019 r. i potrwa do końca przyszłego roku. – Projekt zakłada przebudowę obecnej części muzeum i jego rozbudowę o nowoczesną, multimedialną salę konferencyjną, archiwum, powstaną udogodnienia dla osób niepełnosprawnych, tak żeby muzeum było nowoczesną placówką na miarę XXI wieku. W obecnej części zmieni się wystrój sal ekspozycyjnych. Planujemy, żeby jedna z sal była pomieszczeniem tzw. Bunkra Plutonu „R”, gdzie jeńcy prowadzili nasłuch radiowy ze stacji zachodnioeuropejskich, skąd czerpali informacje o aktualnym stanie na froncie, wiedzieli, że pomoc nadchodzi i zbliża się szansa na odzyskanie wolności – dodaje Marcin Pawłowski.

Na terenie obozu rozwinęła się szeroko zakrojona działalność konspiracyjna. Niektórzy jeńcy podejmowali próby ucieczek, (...) wiele z nich zakończyło się sukcesem.

Podziel się cytatem

W ramach projektu realizowane będą również: konferencje naukowo-historyczne, rajdy harcerskie trasą ewakuacji obozu, publikacje i albumy fotograficzne prezentujące życie obozowe i sylwetki jeńców, konkursy artystyczne dla młodzieży, aplikacje mobilne i materiały promocyjne oraz organizacja zjazdu Rodzin Woldenberskich.

Głównym celem projektu jest zwiększenie liczby osób, korzystających z oferty kulturalnej i dóbr dziedzictwa kulturalnego w gminie Dobiegniew. Projekt jest finansowany w ramach Programu Współpracy INTERREG V A Brandenburgia-Polska 2014-2020 wspólnie z niemieckim partnerem – Stowarzyszeniem Fantom e.V. z Berlina. Wartość projektu to 1 453 351,30 euro, z czego dofinansowanie ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego to 1 235 348,61 euro.